"سال های زیادی است که رادیو می شنوم. از طریق برنامه های رادیو چیزای زیادی آموختیم."
فخرالدین زمانی باشندۀ ولایت پروان است.
زمانی می گوید که علاقۀ ویژه به شنیدن رادیو دارد و رویداد های افغانستان و جهان را عمدتاً از طریق رادیو دنبال می کند:
"از رادیو از اخبار دنیا آگاهی حاصل می کنم. هنوز هم بنابر دلایل زیادی، کوشش می کنم که از رادیو استفاده کنم. یکی از دلایل که مردم افغانستان به رادیو زیاد علاقه دارند این است که در صورت نبود برق هم می توانند که توسط بطری یا از طریق موبایل های شان اخبار افغانستان، موسیقی و برنامه های دیگر را بشنوند."
امروز سه‌شنبه ۱۳ ماه فبروری، روز جهانی رادیو است.
رادیو در افغانستان برای نخستین بار در سال ۱۹۰۶ میلادی در زمان شاه امان الله به نام رادیو کابل در ساختمانی به نام «کوتۀ لندنی» در نزدیک منطقه دهمزنگ به نشرات آغاز کرد.
یک رادیو محلی در ولایت فراه - عکس از آرشیف
- موثریت نقش رادیو در اطلاع رسانی در افغانستان
حجت الله مجددی رئیس اتحادیۀ ژورنالیستان آزاد افغانستان می گوید که رادیو در این کشور هنوز از نقش موثری در اطلاع رسانی و آگهی دهی به مردم برخوردار است:
"مردم حتی دهقانان بالای مزرعه خود رادیو گوش میکنند. از معلومات و رهنمود های که از طریق رادیو صورت می گیرد در بخش تعلیم و تربیه، صحی و در مورد مسائل اجتماعی مردم از طریق رادیو آگاهی پیدا میکنند. رادیو جایگاه بسیار خوب و موثری را در بین رسانه ها و در بین مردم افغانستان کسب کرده است."
- وضع محدودیت ها بالای رسانه ها از سوی طالبان در افغانستان
رادیو ها و دیگر رسانه ها در افغانستان از زمان بازگشت طالبان به قدرت در این کشور با یک سلسله محدودیت هایی روبرو شده اند.
شماری از خبرنگاران می گویند که بر اثر فشار های طالبان، رسانه ها نمی توانند آزادانه اطلاع رسانی کنند.
یکی از آنان عروج حکیمی است:
"هر روز می‌بینیم که مشکلات در برابر رسانه های آزاد در افغانستان رو به افزایش است و رسانه های که فعلاً فعالیت میکنند، فعالیت شان آزاد نیست و آن طور که رسانه های آزاد به مردم آگاهی بدهند، این کار متاسفانه از طریق رسانه ها در افغانستان صورت نمی‌گیرد. بر بنیاد تماس های که با مردم در ولایت های مختلف داریم، آنچه در زندگی آنها می گذرد رسانه‌ای نمی‌شود."
رادیو آزادی کرد که پاسخ طالبان را نیز در بارۀ محدودیت ها بر رسانه ها در گزارش جای دهد اما سخنگویان طالبان به تماس ها پاسخ ندادند.
مقام های طالبان در گذشته گفته اند که به آزادی رسانه ها متعهد اند و ادعا ها در بارۀ وضع محدودیت بر رسانه ها را رد کرده اند.
جریان یکی از برنامه های زنده در استودیوی رادیو آزادی در کابل - عکس از آرشیف
طالبان از نشر موسیقی، سریال ها و برنامه های تفریحی در رسانه ها جلوگیری کرده اند.
سمیه ولی‌زاده، مسئول کمیته ارتباطات و دادخواهی مرکز خبرنگاران افغانستان می گوید که دستگیری خبرنگاران توسط طالبان نیز بر محتوای نشراتی رسانه ها تاثیر گذاشته است:
"برخی از رسانه های محلی به خصوص رادیو ها در ولایت ها، حتی سرویس خبری شان برداشته شده از برنامه های نشراتی شان چون به اطلاعات دسترسی ندارند و مشکلات امنیتی است به ویژه بازداشت های که صورت می گیرد و این همه تاثیراتی منفی بر محتوای نشرات رسانه ها هم داشته که واقعاً نگران کننده است."
- بازداشت خبرنگاران در افغانستان
ده ها خبرنگار در بیش از دو سال گذشته توسط طالبان در افغانستان بازداشت شده اند.
طالبان در ادامۀ اقدامات سرکوبگرانه علیه رسانه ها و خبرنگاران در ماه دسامبر سال ۲۰۲۲، نشرات رادیو آزادی و رادیو آشنا صدای امریکا را در افغانستان از طریق امواج اف ام و متوسط قطع کردند.
اما سپس رادیو آزادی با تقویت امواج کوتاه و متوسط، نشراتش را از ۱۲ ساعت به ۲۴ ساعت گسترش داد.
بیشتر در این باره: یکساله گی نشرات ۲۴ ساعتهٔ رادیو آزادی؛ شنونده ها چی نقطه نظراتی دارند؟حامد عبیدی مسئول سازمان حمایت از خبرنگاران افغانستان مستقر در جرمنی، رسانه های آزاد و آزادی بیان را در جامعه مهم می داند:
"به باور من در یک جامعۀ که آزادی بیان نباشد و فضا به خاطر کار رسانه‌ای محدود شود، در حقیقت ما فضا را برای رشد جامعۀ محدود ساختیم. فکر می کنم که انتقاد در یک جامعه اصلاحات به وجود می آورد و این در دنیا ثابت شده است."
آزادی بیان و رسانه ها از دستاوردهای بزرگ در بیش از دو دهه گذشته در افغانستان پنداشته می‌شد.
در این مدت صدها رسانۀ تصویری، شنیداری و چاپی آغاز به فعالیت کردند و زمینۀ کار به هزاران تن به شمول زنان فراهم شده بود.
مرکز خبرنگاران افغانستان می گوید که طی بیش از دو سال گذشته که طالبان بر این کشور دوباره حاکم شده اند، نشرات تقریباً ۶۰ درصد رسانه ها متوقف شده اند.
نَی موسسۀ حمایت کننده رسانه های آزاد در افغانستان که اخیراً فعالیتش را در این کشور متوقف کرد سال گذشته گفته بود که از میان بیش از ۳۰۰ رادیو، فعالیت حدود ۱۷۰ رادیو در افغانستان توقف یافته است.
از زمان بازگشت طالبان به قدرت، برخی از شبکه های رادیویی در افغانستان نیز ایجاد شده از جمله رادیو خصوصی عینک در ولایت لوگر و رادیو خصوصی پیغام در ولایت زابل اما به گفته خبرنگاران، رادیو های تازه تاسیس مانند دیگر رسانه های داخلی نمی‌توانند آزادانه و مستقلانه فعالیت کنند و مجبور اند که نشرات خود را طبق فرمایش و دستورالعمل طالبان تنظیم کنند.