شورای امنیت سازمان ملل متحد در ۲۹ ماه دسامبر سال ۲۰۲۳ قطعنامه‌ای را تصویب کرد که در آن درخواست گزینش یک نماینده ویژه برای افغانستان برای «افزایش تعامل با افغانستان و رهبران طالبان» مطرح شده است.
قطعنامه ۲۷۲۱ با ۱۳ رای موافق و ۲ رای ممتنع روسیه و چین تصویب شد.
گزینش نماینده ویژه برای افغانستان از پیشنهادهای کلیدی گزارش مفصل ارزیابی مستقل سازمان ملل متحد است که در ماه نوامبر سال ۲۰۲۳ منتشر شد.
نماینده ویژه سازمان ملل متحد برای افغانستان چه ماموریتی خواهد داشت؟
در ارزیابی مستقل ملل متحد آمده است که فرستاده ویژه ملل متحد برای تمرکز بر دیپلماسی میان شرکای همکار بین المللی و افغان و تحقق گفت و گوهای بین الافغانی تعیین شود.
در قطعنامه شورای امنیت ملل متحد هم از آنتونیو گوترش، سرمنشی این سازمان خواسته شده است که نماینده خاصی را برای تقویت سفارش‌های گزارش ارزیابی مستقل افغانستان مخصوصاً در مورد جنسیت و حقوق بشر معرفی کند.
لیندا توماس گرین فیلد، سفیر ایالات متحده در سازمان ملل متحد گفته که کشورش قویاً از این قطعنامه حمایت می کند.
به گفته او، این نماینده ویژه برای هماهنگ کردن تعامل بین المللی با افغانستان بشمول ذینفعان و بازیگران سیاسی افغان توظیف خواهد شد.
- واکنش طالبان
اما وزارت خارجه حکومت طالبان فوراً به قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد واکنش نشان داد و گفت که در موجودیت دفتر هیئت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان، یوناما، گزینش نماینده جدید، غیر ضروری است.
حافظ ضیا احمد، معاون سخنگوی وزارت خارجه حکومت طالبان در ۳۱ دسامبر در ایکس، توییتر سابق در این مورد بیشتر گفت:
«واقعیت‌های عینی نشان می دهد که افغانستان کشوری دخیل در منازعات نیست و در حال حاضر یک حکومت مرکزی در این کشور حاکم است که منافع کشور را حفظ کرده می تواند و مکلفیت‌هایش را انجام داده میتواند و توانایی مدیریت مسائل از راه دو جانبه و چند جانبه را دارد. نماینده‌های خاص در تاریخ افغانستان و جهان نه تنها کدام منازعه را حل نکرده اند بلکه از طریق تحمیل نسخه‌های خارجی وضعیت را بحرانی تر کرده اند.»
- آیا جای گفت و گوهای بین افغان‌ها خالی است؟
پس از حاکمیت دوباره طالبان بر افغانستان، گزارش‌های متعددی در مورد نقض حقوق بشر، پر رنگ شدن حضور گروه‌های تروریستی در افغانستان و گسترش فقر و گرسنگی منتشر شده است.
در گزارش مفصل ملل متحد آمده است که "تیم ارزیابی با ۷۶۸ نفر" به شمول زنان و مردان مشوره کرده است.
در گزارش می خوانیم که خواست عمده بسیاری از "جوانب ذیدخل افغانی و جامعه جهانی" حکومتداری فراگیر است که از تمام افغان‌ها نمایندگی و برای تمام مردم افغانستان کار کند.
در ارزیابی مستقل ملل متحد آمده که در تعامل فعلی با طالبان جای گفت و گوهای بین الافغانی خالی است.
از دید شماری از کارشناسان، با توجه به وضعیت موجود در افغانستان، گماشته شدن یک نماینده ویژه از سوی سازمان ملل متحد برای این کشور مهم و ضروری است.
طارق فرهادی، آگاه امور افغانستان به رادیو آزادی بیشتر می گوید:
«طالبان می گویند که ملل متحد در افغانستان است. اما هیئت ملل متحد در افغانستان زیادتر برای کمک‌های انکشافی و حقوق بشری است. بنابراین، ملل متحد و کشور هایی که ملل متحد را تشکیل می دهند احساس می کنند که باید یک نماینده سیاسی باشد.»
شماری از چهره‌های سیاسی از جمله حامد کرزی، رئیس جمهور پیشین افغانستان از قطعنامه ۲۷۲۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد افغانستان استقبال کرده اند.
آقای کرزی در اول ماه جنوری سال ۲۰۲۴ در شبکه ایکس، توییتر سابق نوشت که این قطعنامه بیانگر احترام به حاکمیت، استقلال، تمامیت ارضی و وحدت ملی افغانستان و نشان دهنده همسویی جامعه جهانی برای یک افغانستان آرام، با ثبات و پیشرفته است.
اما مخالفت طالبان با گزینش نماینده ویژه ملل متحد برای افغانستان ریشه در چه دارد؟
شکریه بارکزی، نماینده پیشین پارلمان نظام جمهوری مخلوع افغانستان به رادیو آزادی این گونه پاسخ می دهد:
«بدون شک طالبان اهمیت این که یک نماینده ویژه از آدرس یک نهاد معتبر مثل سازمان ملل متحد در امور افغانستان تعیین می شود و مکلفیتش اینست که با طالبان، گروه‌های سیاسی، جامعه مدنی و زنان افغانستان در تماس باشد و در میان کشور‌های منطقه و کشور‌های عضو سازمان ملل متحد هماهنگی ایجاد کند. این چیزی است که طالبان نمی خواهند، چون که آن‌ها دیدند که موافقتنامه دوحه و ایجاد دفتر دوحه همه چیز را به طرف طالبان و به قدرت رساندن طالبان سوق داد. به این دلیل است که طالبان بخاطری که نمی خواهند قدرت را از دست دهند، مانع ایجاد می کنند و یا ابراز ناخشنودی می کنند.»
در بخشی از ارزیابی مستقل ملل متحد در مورد حکومتداری فراگیر آمده است که طالبان این موضوع را به معنای، به اساس متن گزارش، "تقاضا برای تقسیم قدرت و مشخصاً برگشت بعضی از رهبران سیاسی گذشته به حکومت تعبیر کرده اند."
طالبان مدعی اند که حکومت‌شان فراگیر است. اما تا اینجای کار هیچ زنی در کابینه حکومت سرپرست طالبان حضور ندارد و منتقدان می گویند که بسیاری از مقام‌های طراز اول کابینه سرپرست مربوط به گروه طالبان اند.
- پیامدهای منفی یا مثبت؟
سید اکبر آغا، از طرفداران طالبان در افغانستان باور دارد که گزینش نماینده خاص سازمان ملل متحد برای افغانستان پیامدهای منفی برای این کشور خواهد داشت.
او به رادیو آزادی بیشتر می گوید:
«به نظر من طوری معلوم می شود که گزینش این نماینده برای افغانستان سبب می شود تا استقلال و آزادی افغانستان را در دست بگیرد و به استقلال و آزادی صدمه برساند. طالبان نمی خواهند که به استقلال و آزادی‌شان یا به استقلال و آزادی افغانستان صدمه برسد.»
اما نصرالله استانکزی، استاد پیشین پوهنزی حقوق و علوم سیاسی پوهنتون کابل نظر متفاوت دارد:
«من به این عقیده هستم که سازمان ملل متحد به هیچ وجه در تلاش نیست که استقلال افغانستان را زیر سوال ببرد. اما ما در دنیای امروز از نظر روابط بین المللی و همچنان حقوق بین المللی، دولت‌ها در سطح بین المللی در مناسبات بین المللی دارای حقوق و وجایب استند. بناءً در مطابقت با منشور ملل متحد و سایر اسناد بین المللی، طالبان وقتی که می خواهند وارد تعامل با دنیا شوند و به اصطلاح به عنوان دولت مشروع در سطح بین المللی شناخته شوند، مجبور استند این موازین و موارد را بپذیرند.»
- نشست بین المللی ملل متحد در باره افغانستان در دوحه قطر
انتظار می رود پیشنهاد گزینش نماینده خاص سازمان ملل متحد برای افغانستان، از مسائل کلیدی مورد بحث در دومین نشست دوحه در مورد افغانستان به میزبانی آنتونیو گوترش، سرمنشی سازمان ملل متحد باشد.
این نشست در هجدهم و نوزدهم ماه فبروری سال ۲۰۲۴ در پایتخت قطر جایی که طالبان دفتر سیاسی دارند، برگزار خواهد شد.
استیفن دوجاریک سخنگوی سرمنشی ملل متحد در بیست و چهارم جنوری گفت که در نشست پیش رو نماینده‌های ویژه کشور‌های عضو، منطقه و سازمان‌ها برای افغانستان اشتراک خواهند کرد.
دوجاریک، چگونگی افزایش تعامل بین المللی به طور منسجم، هماهنگ و ساختارمند را از اهداف این نشست خواند و افزود که توصیه‌های گزارش مفصل ملل متحد در مورد ارزیابی مستقل اوضاع در افغانستان هم در نظر گرفته خواهد شد.
آیا طالبان در نشست ملل متحد در دوحه اشتراک می کنند؟
در نشست نسبتاً مشابه در سال گذشته میلادی در دوحه قطر جای طالبان خالی بود.
اما، مقامات حکومت طالبان گفته اند که از آن‌ها برای اشتراک در نشست امسال دعوت شده است.
آن‌ها تا هنوز رسماً اشتراک‌شان را تایید نکرده اند، زیرا ظاهراً دو دل اند و میخواهند از ترکیب و اجندای نشست به گونه کامل با خبر شوند.
امیر خان متقی، سرپرست وزارت خارجه حکومت طالبان به تازگی در دیدار با توماس نیکلاسن نماینده خاص اتحادیه اروپا برای افغانستان در کابل گفت که حکومت‌شان در کل در مورد این نشست نظر مثبت دارد و خواهان اشتراک معنی دار در آن است.
- بی میلی طالبان نسبت به گفت و گوهای بین الافغانی
بحث آغاز تلاش برای تحقق گفت و گوی‌های بین الافغانی به ابتکار سازمان ملل متحد در حالی به میان آمده است که گفت و گوهای بین الافغانی که در ماه سپتامبر سال ۲۰۲۰ آغاز شد، به باور کارشناسان، نتیجه مطلوب نداشت.
نماینده‌های نظام جمهوری مخلوع افغانستان چند بار با طالبان در دوحه دیدار کردند، اما طالبان به استثنای دو بار آتش بس موقت، به اجرای کمپاین خشونت در جریان گفت و گوهای بین الافغانی ادامه دادند.
طارق فرهادی، آگاه امور افغانستان باور دارد که طالبان علاقه‌ای برای گفت و گوهای بین الافغانی ندارند:
«وظیفه نماینده خاصی که تشکیل می شود تماس طالبان با دنیا اما با یک بعد سیاسی و این که در حقیقت بند چهارم توافقنامه دوحه که گفتمان بین الافغانی بود، آن را از سر بگیرد. حالا امریکا نیست، ملل متحد شروع‌اش کند. این موضوع سال‌ها را در بر می گیرد. طالبان می گویند که حالا دیگر لازم نیست با کسانی که از کشور رفته اند، گفتمان سیاسی کنیم.»
سید اکبر آغا نیز از بی‌میلی طالبان برای گفت و گوهای بین الافغانی سخن می زند:
«تا جایی که من می دانم طالبان به مذاکرات بین الافغانی متعهد نیستند و مذاکرات بین الافغانی در افغانستان نمی خواهند، بخاطری که آن‌ها می گویند فایده ندارد. بیست، بیست و دو سال می شود که این صدا بلند می شود اما ما فایده‌اش را ندیدیم.»
گزینش نماینده ویژه سازمان ملل متحد برای افغانستانِ زیر حاکمیت طالبان در حالی مطرح شده است که جامعه جهانی هنوز حکومت سرپرست طالبان را به رسمیت نشناخته است.
رعایت حقوق بشر به ویژه حقوق زنان و دختران و تشکیل حکومت همه شمول از شرط‌های اساسی جامعه بین المللی برای به رسمیت شناسی حکومت طالبان است.
