"آن زمان وضعیت مالی من خوب بود. ماه ۱۷ تا ۱۸ هزار افغانی معاشی که می گرفتم خوب بود گذران زندگی من می‌شد."
عبدالشکور زوری ۳۲ ساله حدود شش سال در صفوف اردوی ملی جمهوری مخلوع افغانستان در ولایت نیمروز در جنوب غرب افغانستان به حیث افسر وظیفه اجرا کرد.
اما در پانزدهم آگست سال ۲۰۲۱ که طالبان به قدرت برگشتند و نیروهای امنیتی و دفاعی جمهوری وقت فروپاشید، زندگی زوری تقریباً برای همیشه تغییر کرد.
او اندکی پس از آن رویداد، از ترس کشته شدن از سوی طالبان با چهار عضو خانواده‌اش به طور قاچاقی به ایران فرار کرد.
او از وضعیت زندگی خود در ایران به رادیو آزادی بیشتر می‌گوید:
"همین حالی اوضاعی خودم خراب است. هیچ نمیفهمم که چه کنم در کدام راه بروم؟ از این و آن قرض دارم. نمیفهمم که قرض کدام یک را بدهم؟ قرض و مصارف خانه را پیدا کنم، کرایه خانه را بدهم؟ صاحب خانه هم می گوید که بروید بیرون شوید چون مدارک ندارید بروید برای خود خانه پیدا کنید هیچ نمی فهمم که کدام کار را بکنم."
زوری ادامه می دهد:
"زن و فرزندانم برای فعلاً همرای خودم اینجا ایران هستند، اما کار نیست اینجا حتی برای یک وظیفه نگهبانی هم به پنج یا شش میلیون تومان که به افغانی هیچ چیز هم نمی شود، یعنی چهار تا پنج هزار افغانی می شود، کار پیدا نمی شود."
'در طول دو سال به اندازه بیست سال درد و رنج کشیدم'
پس از سقوط نظام جمهوریت به دست طالبان در پانزدهم ماه اگست ۲۰۲۱ میلادی، ساختارهای اردو و پولیس ملی جمهوری وقت افغانستان فرو پاشید و بسیاری نظامیان پیشین مجبور به ترک افغانستان شدند، برخی به ایران و پاکستان گریختند و شماری هم به سایر کشور ها.
شمار دقیق نظامیان پیشین افغان در ایران مشخص نیست. اما یک جنرال حکومت مخلوع که اکنون در ایران زندگی می‌کند، به شرط نگرفتن نامش به رادیو آزادی گفت که حدود ۳۰ هزار تن از نیروهای امنیتی سابق افغان در ایران به سر می‌برند. در مورد شمار مجموعی نیروهای امنیتی دفاعی افغانستان هم گزارش‌های متفاوتی موجود است. به عنوان مثال، جو بایدن رئیس جمهور امریکا در سخنرانی خود در سی و یکم اگست سال ۲۰۲۱ تعداد این نیروها را بیش از ۳۰۰ هزار گفت.
خالد حضرتی ۳۷ ساله یکی دیگر نظامیان پیشین است که فعلاً در ایران زندگی می‌کند.
او ده سال در صفوف پولیس ملی در قوماندانی امنیه فراه کار کرد. اما چندی بعد از سقوط نظام جمهوری وقت افغانستان به ایران گریخت.
اینکه زندگی‌اش در غربت چگونه سپری می‌شود گفت:
"هر لحظه‌ای هجرت چنان سنگین می‌گذرد که فکر می‌کنم عقربه‌های ساعتم با ما سر ناسازگاری گرفته و نمی‌گذرد."
حضرتی اینگونه ادامه می‌دهد:
"حدوداً دو سال می‌شود که در مهاجرت به سر می‌برم. باور کنید در طول این دو سال به اندازه بیست سال درد و رنج کشیدم. مشکلات مهاجرین خیلی فراوان است. هر چه که از مشکلات مهاجرین بگویم باز هم کم است. از درد دوری وطن و از درد پیدا کردن نفقه خانواده با دشواری‌ها روبرو هستیم."
'هیچ چیز در خانه ما نیست'
خانواده‌های برخی از نظامیان پیشین افغان که به ایران گریختند در افغانستان باقی مانده اند.
فهیمه ۲۵ ساله همسر یکی از نظامیان سابق در ولایت نیمروز است.
او به رادیو آزادی می‌گوید که شوهرش در صفوف پولیس ملی در ولایت نیمروز کار می‌کرد و اینکه زندگی‌شان نسبتاً خوب بود.
اما حال اوضاع تغییر کرده است:
"بعد از آن که کشور سقوط کرد شوهر من به ایران رفت برای کارگری، چون اینجا بیکار شده بود و نمی‌توانست که زندگی را به شکل قبلی ادامه بدهد. مدت دو سال است که به ایران است و از سرنوشت او هم هیچ معلومات نیست. خیلی وضعیت ما خراب شده، هیچ چیز در خانه ما نیست و به خرج خود و طفل خود حتی حیران مانده ام."
استخدام در جنگ روسیه در اوکراین؟
خبرگزاری اسوشیتد پرس در سی و یکم ماه اکتبر ۲۰۲۲ به نقل از سه جنرال پیشین افغانستان گزارش داد که نیروهای ویژۀ افغانِ آموزش دیده از سوی امریکا که در کنار نیروهای امریکایی در افغانستان جنگیده بودند و پس از خروج این نیروها از افغانستان، به ایران فرار کردند، در حال استخدام شدن از سوی اردوی روسیه برای جنگیدن در اوکراین اند.
ند پرایس سخنگوی وقت وزارت خارجۀ ایالات متحده گفته بود که از این گزارش‌ها آگاه است، اما نمی‌تواند آنها را تایید کند.
محمد نعیم غیور رئیس استخبارات پیشین پولیس در حوزه غرب افغانستان و کارشناس نظامی است.
او به رادیوی آزادی می‌گوید که به علت فقر و بیچارگی نظامیان پیشین در ایران طعمه گروه‌های جنگ طلب خواهند شد:
"اکثریت این نظامیان را فشار زندگی مجبور خواهد کرد که به هر پیشنهادی تن بدهند. موجودیت این نظامیان در ایران عواقب خوبی برای خودشان، برای افغانستان و منطقه ندارد."
آیا طالبان به عفو عمومی پایبند بوده اند؟
اما نظامیان پیشین ظاهراً در افغانستان هم مصون نیستند.
دو روز پس از برگشت طالبان به قدرت در افغانستان در پانزدهم آگست سال ۲۰۲۱، ذبیح الله مجاهد سخنگوی حکومت سرپرست طالبان در نخستین کنفرانس مطبوعاتی برای اولین بار چهره‌اش را به رسانه‌ها نمایان کرد. او در بخشی از سخنان خود گفت که از هیچ کسی انتقام نخواهند گرفت. به همین ترتیب، طالبان گفتند که عفو عمومی اعلام کرده اند.
اما چندی پس از آن اطمینان بخشی‌های طالبان، برخی سازمان‌ها مانند دیدبان حقوق بشر گفتند که طالبان به اعلام عفو عمومی‌شان پایبند نبوده اند.
دیدبان جهانی حقوق بشر در ماه نومبر سال ۲۰۲۱ گزارشی مفصلی زیر عنوان "برای افرادی مثل شما عفوی وجود ندارد، اعدام‌ها و ناپدید کردن‌های اجباری در افغانستان زیر سلطه طالبان" منتشر کرد.
در گزارش آمده که در چند ماه اول بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان، بیش از صد عضو نیروهای امنیتی دفاعی سابق افغانستان کشته یا ناپدید شدند. طالبان اغلب با این گزارش‌ها موافق نیستند.
اما برخی دیگر هنوز هم به دستور عفو عمومی طالبان به دیده شک می‌نگرند.
مثل عبدالشکور زوری نظامی پیشین که در ایران در بی‌سرنوشتی به سر می برد:
"از حکومت طالبان می‌خواهیم که به عفو عمومی برای نظامیان سابق پایبند بماند. {برخی از} آنان {نظامیان سابق} بخاطر همین عفو عمومی شما در افغانستان ماندند، زیادتر‌شان نیست و نابود شدند و از بین رفتند، این عفو برای یک ماه، دو ماه بود یا برای همیشه؟"
