آخرین شب خزان یا طولانی‌ترین شب سال، شب یلدا به عنوان میراث فرهنگی غیرملموس مشترک افغانستان و ایران در ادارهٔ علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) ثبت شد.
ادارهٔ آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) این موضوع را ناوقت روز چهارشنبه در صفحهٔ توییتر خود اعلام کرده است.
یونسکو نوشته است، شب یلدا به عنوان هویت فرهنگی، طبیعت، احترام به زنان، مهمان نوازی، تنوع فرهنگی و رسم صلح و همدیگر پذیری٬ بزرگداشت میشود.
شب یلدا در افغانستان و دیگر کشورهای همسایۀ آن از جمله ایران، تاجکیستان، ازبکستان و سایر کشورها با روشن کردن چراغ بر صفرۀ غذا، گذاشتن آب در ظرف پاک، آمده کردن غذاهای متنوع و میوه‌های مختلف تجلیل میشود.
گفتنی‌ست، چراغ به عنوان نماد نور و آب به عنوان روشنایی و پاکیزگی بر میز و یا دسترخوان چیده میشود.
در این شب به عروس‌ها و کودکان نیز تحفه داده میشود.
شریف الله دوست، عضو علمی اکادمی علوم افغانستان زیر حاکمیت طالبان در مورد تاریخ شب یلدا به رادیو آزادی گفت:
"شب یلدا از آریایی‌ها و یا باشندگان آریانا است که تاریخ ۵ هزار ساله دارد، به زبان آریایی‌ها به معنای شب طولانی و تاریک است، این قبل از زردشت رسم آریایی‌ها بود، فردای شب یلدا جنگ متوقف می‌شد، ریختن خون انسان‌ها و حیوان‌ها منع بود، شکار منع بود، تنها خوشحالی بود، گل رحمان رحمانی شاعر در مورد شب یلدا می‌گوید، می‌رویم یا می‌مانیم، بیبین باز آفتاب در حال غرق شدن است، شب با من نمی‌روی سرود یلدا هنوز باقی است."
شریف الله دوست یک عضو اکادمی علوم افغانستان: شب یلدا از آریایی‌ها و یا باشندگان آریانا است که تاریخ ۵ هزار ساله دارد
در بزرگداشت از شب یلدا/چله دختران و زنان بیشتر از آقایان سهم می‌گیرند.
قمر نیازی، باشندهٔ هلمند می‌گوید، آن‌ها شب یلدا را با قصه‌های قدیمی، شعر و شاعری و دعا‌های بزرگان بزرگداشت می‌کردند.
"همه در دور یک دسترخوان بزرگ در یک خانه جمع می‌شدند، آن‌جا همه چیز را آماده می‌کردیم، چراغ را روشن می‌کردیم، بزرگ خانه دستانش را برای دعا بلند کرده و خواستار زندگی خوب، زندگی با عزت و پیشرفت می‌شد، کوچک‌ها هم همراه او آمین می‌گفتند، همه شب را با قصه گفتن شعر گفتن و نشستن و مجلس سپری می‌کردیم."
دختران در شب یلدا محفل متفاوتی دارند.
مریم باشندهٔ کابل به رادیو آزادی می‌گوید، در کنار دیگر آمادگی‌ها آن‌ها ساز و سرود می‌کردند، می‌نواختند و می‌خواندند، اما به گفتهٔ آن‌ها در سال روان که طالبان موسیقی را منع کردند، شب یلدای آن‌ها هم بی‌رنگ و بی مزه خواهد بود.
"سابق این شب به گونهٔ تجلیل می‌شد که همسایه‌ها جمع می‌شدند، با غذاها و میوه‌های مختلف موسیقی می‌نواختیم و داریه می‌زدیم، آهنگ می‌خواندیم، اما اکنون موسیقی منع است و از سوی دیگر اقتصاد مردم خراب است، از همین رو بزرگداشت این شب سال روان در توان مردم نیست."
طی حاکمیت حدود ۱۶ ماهۀ طالبان در افغانستان، محدودیت‌های زیادی بر زنان و دختران اعمال شده که آخرین آن ممنوعیت رفتن دختران و زنان به پارک‌های تفریحی بود.
دربارهٔ ثبت شب یلدا به عنوان میراث فرهنگی غیرملموس مشترک افغانستان و ایران توسط یونسکو، از عبدالمتین قانع، سخنگوی وزارت اطلاعات و فرهنگ حکومت طالبان پرسیدیم، اما پاسخی نداد.
اخیراً دارهٔ آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد ( یونسکو) نیز گفته است که در نوامبر۲۰۲۲، در کنار آثار تاریخی ۶ کشور آسیایی، «استوپۀ پروان» امسال از افغانستان در برنامه پذیرفته شده و جایزهٔ شایستگی دریافت کرده است.
