یلدا؛ آیین کهنی که خانواده‌ها را در طولانی‌ترین شب سال گرد هم می‌آرود تا سیاهی شب را با شیرینی هندوانه و دانه‌های سرخ انار در کنار شهنامۀ فردوسی و فال حافظ به پایان برسانند.
امشب شب اول چلۀ کلان که میان شهروندان کشور به شب یلدا معروف است و یک دقیقه از دیگر شب‌های سال طولانی‌تراست. به همین دلیل به‌نام طولانی‌ترین شب سال معروف است.
در سال‌های پسین در روزهای پایانی فصل خزان بازار میوه‌فروشان انار و هندوانه گرم بود و خانواده‌ها به دور از تمام دغدغده‌های زندگی یلدا را کنار هم صبح می‌کردند.
امسال اما با تحولات اخیر تجلیل از شب یلدا؛ این آیین کهن چگونه خواهد بود؟
فرشته مروی، آموزگار و باشنده هرات که از کودکی عادت داشته شب یلدا را کنار تمام اعضای خانواده با خواندن شعر و فال حافظ سر کند، می‌گوید امسال با افزایش تنگ‌دستی و مهاجر شدن نیمی از اعضای خانواده‌اش، خبری از آن جمع خانوادگی و تجلیل‌های آن‌چنانی نیست: "خانواده ما یک خانواده پرجمعیتی بود که امسال به دلیل تحولاتی که رخ داد، نیمی از جمعیت خانواده مسافر شدند و تمام اعضای خانواده کنار هم نیستیم و این‌ها دلایلی شده که در خانواده‌یی که سالیان سال یلدا جشن گرفته می‌شد، کمرنگ شود و به او شکل به آن پرداخته نشود."
شهروندان افغانستان در سال‌های پسین با رونق خاصی از این شب تجلیل می‌کردند، حتی تجلیل از شب یلدا از دایرۀ خانواده‌ها فراتر رفته و فرهنگیان در فضای بزرگتر از این شب بزرگداشت می‌کردند.
دفتر میدیوتیک افغانستان از نهادهایی بود که در سال‌های پسین همه ساله از شب یلدا با مهمانی شاعران و نویسندگان بزرگداشت می‌کرد.
امسال اما به گفته مسئولان این نهاد، فعالیت‌های شان متوقف شده و دیگر نمی‌توانند در داخل کشور از شب یلدا بزرگداشت کنند.
حامد سرفرازی، مسئول میدیوتیک در هرات به رادیو آزادی می‌گوید: "دفتر میدیوتیک افغانستان و تعدادی از فرهنگیان از جندسال بدین‌سو در پی احیای سنت‌های کهن خود بودند تا به نسل نو این سنت‌ها را نشان دهند و تلاش می‌کردند تا این سنت‌ها فراموش نشود اما امسال متاسفانه همه از هم دوریم، نظام جمهوریت سقوط کرد و همه مجبور شدیم وطن را ترک کنیم و هر کدام در گوشه‌‌ای از این کره خاکی هستیم."
تجلیل از شب یلدا ریشه در فرهنگ آریایی دارد و از دیر زمانی تا کنون حوزه‌های فرهنگی افغانستان، ایران، تاجیکستان، ازبیکستان و برخی نقاط دیگر آسیا به ویژه فارسی زبانان سراسر دنیا با استعار بر این‌که پایان شب سیاه سپید است، این شب را کنار هم به صبح می‌رساندند.
نیلوفر نیک‌سیر، شاعر و نویسنده می‌گوید، بزرگداشت از شب یلدا یادآور فرهنگ کهن و قوی است و برای شهروندان افغانستان این باور را می‌دهد که آنان یک سیستم قبیلوی نه بلکه یک ملت با ریشۀ پرقدرت هستند: "با برگزاری و یادبود از چنین شب‌هایی نشان می‌دهیم که دارای فرهنگ کهن استیم و اگر تجلیل از چنین آیین پر ارزشی رونق خود را از دست دهد، در حقیقت هویت یک ملت و یک کشور دچارگم‌نامی و غبارآلودگی خواهد شد."
خانواده‌های افغان در حالی شب یلدا را به عنوان آیین قدیمی با ارزش می‌دانند که برخی افراطیون دینی تجلیل از چنین آیین‌هایی را بدعت در دین می‌نامند و با آن مخالف استند.
چنانچه به گفتۀ آگاهان فرهنگی، با روی کار آمدن طالبان تجلیل از شب یلدا از کانون‌های فرهنگی رخت بسته و یکبار دیگر محدود به خانواده‌ها شده که دور از دید همه کنار شمع گرد هم خواهند آمد و شعر حافظ خواهند سراید که در وصف شب یلدا می‌گوید:
باد آسایش گیتی نزند بر دل ریش
صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود
