در دوسال گذشته، موضوع آموزش های دینی و عصری از موضوعات بحث برانگیزی در افغانستان تحت حاکمیت طالبان بوده است.
تغییر نظام آموزشی افغانستان از مقاصد اصلی طالبان از زمان بازگشت به قدرت در افغانستان در تابستان سال ۱۴۰۰ هجری خورشیده بوده است.
مولوی مطیع الله جواد از مسئولان ریاست معارف طالبان در ولایت پنجشیر به رادیو آزادی از گشایش مدرسه به گفته او جهادی در جریان امسال در ولسوالی عنابه ولایت پنجشیر خبر می دهد:
"دیده شود که چقدر شاگرد ما جلب و جذب کرده می توانیم. و به هر تعداد که شاگرد اضافه شود به همان اندازه استاد استخدام می کنیم."
گسترش مدارس جهادی
مولوی حبیب الله آغا، سرپرست وزارت معارف حکومت طالبان افغانستان در جریان امسال در سخنرانی خود در ولایت همجوار پنجشیر، نورستان به مسئولان گفت که در هر ولسوالی ده مدرسه بسازند:
"یک نعمت بزرگ خداوند بالای شما است که امارت اسلامی برای شما مدرسه جهادی جور میکند،تهداب اطفال در مدارس جور می شود،برای اطفال مدرسه جور کنید،برای جور کردن مدارس به اطفال ما برای شما کود ها را میدهیم،که چقدر مدارس شما جور می کنید، در هر ولسوالی ۱۰ مدرسه جور کنید."
بیشتر دخترانی که از مکتب باز مانده اند در مدرسه های دینی جذب شده اند
شیخ عبدالواحد طارق رئیس عمومی "مدارس جهادی" وزارت معارف حکومت طالبان گفته که امسال در پنج ولایت افغانستان "مدارس جهادی" را فعال و طالبان را به آن جذب کرده اند.
مدارس دینی در جهان بینی طالبان از جایگاه ویژهای برخوردار است. کلمه «طالبان» به معنای طلاب مدارس است و بسیاری از اعضای طالبان در مدارس دینی در پاکستان و افغانستان درس خوانده اند.
اما منتقدان میگویند که هدف طالبان ریشه کن کردن تمام اشکال آموزشهای عصری است که پس از حملات به رهبری ایالات متحده در سال ۲۰۰۱ و سرنگونی اولین رژیم طالبان در افغانستان رشد کرد.
طور مثال، طالبان در دو سال گذشته که در افغانستان به قدرت بازگشته اند، برخی از مکتب ها را به مدرسه های دینی تبدیل کرده، ۴۹ دارالمعلمین و ۱۹۸ مرکز حمایتی مرتبط با این مؤسسه های تحصیلی در افغانستان را بسته اند و نزدیک به ۱۶۰۰ صنف محلی آموزشی را در ولایت قندهار در جنوب افغانستان تعطیل کرده که در نتیجه ۵۰۰۰۰ دانش آموز از آموزش های عمدتا عصری محروم شده اند.
نگرانی از ایجاد مدارس جهادی
طالبان می گویند که در مدرسه های جهادی موضوعات نظامی نه بلکه تنها مضامین اسلامی تدریس می شود.
اما برخی از ناظران به این باور اند که بسیاری از گروههای شبه نظامی اسلامگرا، از جمله طالبان، از مدارس دینی در افغانستان و پاکستان در سال های ۱۹۸۰ و نیز بعد از آن ظهور کردند.
احمد سعیدی
احمد سعیدی دیپلومات پیشین افغان در پاکستان و از منتقدان حکومت طالبان در صحبت با رادیو آزادی دیدگاهش را اینگونه بیان می کند:
"هر قدر تعداد مدارس دینی زیاد باشد به همان اندازه دروس ساینس و مضامین مثل کیمیا، بیولوژی، تاریخ و جغرافیه ماهیت اش را از دست میدهد بناً این یک کار شعوری است برای تقویت تروریزم در منطقه و تلاش میشود تا پایگاه آن در افغانستان باشد."
محمد محق پژوهشگر مطالعات اسلامی است. او در مورد برنامه طالبان در باره افزایش مدارس دینی در افغانستان به این نظر است:
"افزایش بیش از حد مدارس دینی در یک جامعه سبب بحران میشود. ضرورت ما تنها به مدارس دینی نیست. اگر هر رشته یا هر تخصصی را بیش از حد نیاز جامعه قابل توجه قرار دهید و روی آن سرمایه گذاری شود بیشتر مردم از آن رشته فارغ شوند که زمینه جذب آنها به بازار کار وجود نداشته باشد و محیط به آن ضرورت نداشته باشد آن خود شامل بحران است."
چرا دختران بالاتر از صنف ششم به مکتب رفته نمی توانند؟
طالبان به دختران بالاتر از صنف ششم اجازه نداده اند که به مکتب بروند و نیز دانشجویان زن را از رفتن به نهادهای تحصیلات عالی محروم کرده اند. برخی از چهره ها مانند شیرمحمد عباس ستانکزی معین وزارت خارجه طالبان بارها بر آموزش دختران در مکاتب تاکید کرده اما به نظر می رسد که تا هنوز این صداها جایی را نگرفته است.
طالبان با تسلط به قدرت در افغانستان دروزاه های مکاتب دخترانه بالا تر از صنف ششم را بستند و بعدا به دختران و زنان اجازه ندادند تا به نهاد های تحصیلات عالی بروند
ممنوعیت گسترده طالبان باعث شده که برخی از دختران در مناطق مختلف به مدرسه های دینی مراجعه کنند.
یکی از آنان که از مناطق مرکزی افغانستان با رادیو آزادی صحبت می کرد چنین گفت:
"من و یک خواهرم شامل درس مدرسه شدیم که اینجا باید چهار سال درس بخوانیم. و بعد از فارغ شدن از اینجا که مولوی فارغ می شویم و ما را به حیث استاد جذب میکنند. اما این دلیل شده نمی تواند که به صورت اجبار به مدارس دینی برویم و از تکنولوژی عصر نوین دور بمانیم."
چرا طالبان بیش از ششصد روز می شود که مکاتب عصری را به روی دختران بالاتر از صنف ششم بسته، اما مدارس دینی را افزایش داده اند؟ برای دریافت پاسخ بارها به مسئولین وزارت معارف طالبان مراجعه کردم، اما تا تهیه این گزارش حاضر به مصاحبه نشدند.
در حاکمیت اول طالبان بین سال های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ میلادی هم طالبان آموزش عصری را ممنوع کرده و مدارس دینی را جایگزین آن کرده بودند. هیچ دختری اجازه نداشت به مکتب برود و زنان نمی توانستند در نهادهای تحصیلات عالی تحصیل کنند. ناظران می گویند که مدارسی که توسط طالبان اداره می شد مفکوره های ستیزه جویانه را ترویج می کردند.
مولوی زکریا پژوهشگر امور دینی است. او می گوید که هم مدرسه های دینی و هم علوم عصری برای تمامی شهروندان اعم از زن و مرد در قرن بیست و یکم ضروری است.
"بعلاوه علوم دینی ما به علوم عصری هم اشد ضرورت داریم، مثلی که به نان و آب ضرورت داریم. ما به علوم عصری ضرورت داریم. ما باید داکتر،انجنیر،معلم و متخصص زن داشته باشیم تا چه وقت ملت افغانستان مراجعه کنند به داکتران خارجی و پول بیوه و یتیم را ببرند و در کشور های خارج مصرف کنند."