«متاسفانه این سال هم مانند نیمۀ ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ یک سال پر از چالش بود که با سانسور و محدودیت‌ها بر رسانه‌ها به همراه بود.»
این خبرنگار محلی در افغانستان که به دلیل تهدیدات امنیتی خواست که نامش در گزارش گرفته نشود می‌گوید که رسانه‌ها و خبرنگاران در این کشور تحت شرایط سخت فعالیت می‌کنند.
او گفت که رسانه‌ها هنوز نمی‌توانند که گزارش هایی خلاف پالیسی و مَیل طالبان تهیه و نشر کنند:
«گزارش هایی که خود طالبان می‌خواهند نشر شود به آن هرگونه امکانات است و اشخاص وجود دارد که مصاحبه کنند؛ اما گزارش هایی که رسانه‌ها می‌خواهند و واقع بینانه و مستند باشد، متاسفانه رسانه‌ها اجازۀ نشر این گزارش‌ها را ندارند.»
این خبرنگار محلی بیشتر می‌گوید:
«به عنوان یک خبرنگار می‌خواهم که در مورد تعداد مدارسی که با آمدن طالبان ایجاد شده گزارش تهیه کنم؛ اما متاسفانه ارقام در اختیارم قرار نمی‌گیرد که به چه تعداد مدارس ایجاد شده، هزینه‌های مدارس از کجا شده، چه تعداد در این مدارس آموزش می‌بینند و یا می‌خواهم در قسمت استخراج معادن و یا قراردادهایی که در جریان دو و نیم سال به امضا رسیده گزارش تهیه کنم که به چه پیمانه قرارداد امضا شده، با کدام شرکت‌ها و به کدام معیار ها. متاسفانه نمی‌توانم چنین گزارش‌ها را تهیه کنم.»
- تهدید و بازداشت خبرنگاران
مرکز خبرنگاران افغانستان می‌گوید که در سال ۱۴۰۲ خورشیدی، ۱۳۹ مورد نقض حقوق رسانه‌ها و خبرنگاران را در این کشور ثبت کرده که شامل ۸۰ مورد تهدید و ۵۹ مورد بازداشت خبرنگاران است.
این مرکز در گزارشی به مناسبت ۲۷ ماه حوت روز ملی خبرنگار گفت که بسیاری از این بازداشت‌ها موقت بوده و از یک تا چند ساعت و چند روز و حتی چند هفته طول کشیده؛ اما در مواردی تا چندین ماه ادامه یافته است.
فقیر محمد فقیرزی و جان‌آغا صالح خبرنگاران رادیو کلید در ولایت ننگرهار، حبیب سراب خبرنگار تلویزیون آریانا در ولایت پکتیا، حسیب حساس خبرنگار رادیو سلام وطندار در ولایت قندوز، احساس اکبری خبرنگار خبرگزاری کیودو جاپان، سلطان علی جوادی مدیر مسئول رادیو نسیم، سیف‌الله رضایی و مجتبی قاسمی دو خبرنگار این رسانه از جملۀ خبرنگارانی اند که در سال گذشته از سوی طالبان دستگیر شدند.
در گزارش آمده که در سال ۱۴۰۲ خورشیدی دو مدیر مسئول دو رادیوی محلی در افغانستان توسط طالبان محاکمه و هر دو به یک سال زندان محکوم شدند.
مرکز خبرنگاران افغانستان گفته است که محکمۀ ابتدایی طالبان در ولایت دایکندی، سلطان علی جوادی مدیر مسؤل رادیو نسیم را به اتهام تبلیغات علیه طالبان و جاسوسی به کشور‌های خارجی به حبس محکوم کرده است.
- "شکنجۀ" خبرنگاران
خبرنگارانی که در افغانستان مانده اند اکثراً به دلیل ترس از طالبان در بارۀ آنچه بر آنان در زندان گذشته است صحبت نمی‌کنند؛ اما مرتضی بهبودی خبرنگار فرانسوی افغان الاصل که پس از ده ماه از قید طالبان آزاد شد بعد از ترک افغانستان گفت که در زندان طالبان شکنجه شده بود.
بهبودی پس از بازگشت به پاریس در نشست خبری در ماه عقرب سال گذشته از جریان توقیف خود اینگونه قصه کرد:
«من در واقع احساس می‌کردم که توسط آنها {طالبان} ربوده شده ام، زیرا نه قضاوتی وجود داشت، نه هیچ چیز، در یک آیندۀ نامعلوم در اتاق‌های دو سه متری، با یازده یا دوازده نفر، گاهی اوقات با اعضای داعش و دیگران یکجا بودم همیشه مورد آزار و اذیت قرار می‌گرفتم. آنها آزادی‌ام را گرفتند و من را لت و کوب می‌کردند.»
پیش از این وارث حسرت مجری و مسئول سابق برنامه‌های سیاسی تلویزیون خصوصی آریانا در کابل و خالد قادری مجری رادیوی محلی نوروز در هرات پس از رسیدن به اروپا به رادیو آزادی گفته بودند که در زندان طالبان مورد شکنجه و ضرب و شتم قرار گرفتند.
- سرکوب رسانه ها
کمیتۀ بین المللی حفاظت از ژورنالیستان مستقر در نیویارک می‌گوید که وضعیت آزادی رسانه‌ها در افغانستان وخیم باقی مانده است.
به لیه یی هماهنگ کنندۀ برنامۀ آسیایی این کمیته به رادیو آزادی در ۲۵ ماه حوت گفت که در بارۀ تشدید سرکوب رسانه‌ها توسط طالبان نگران است:
«به دلیل ادامۀ محدودیت‌ها و فشار بر رسانه‌ها و ژورنالیستان در افغانستان نگران و خشمگین هستیم. از زمان سقوط کابل، طالبان سرکوب رسانه‌ها را در افغانستان تشدید کرده اند. کمیتۀ حفاظت از ژورنالیستان چندین مورد سانسور، حمله، بازداشت خودسرانه، تلاشی خانه‌ها و محدودیت‌ها بر ژورنالیستان زن را مستندسازی کرده است.»
قوماندانی امنیۀ طالبان در خوست هر نوع تماس تلفنی زنان با رادیوها و تلویزیون‌های این ولایت را در ماه حوت ممنوع کرد.
این فرماندهی در نامه‌ای به مسئولان رسانه‌ها هشدار داد در صورتی که زمینۀ تماس تلفنی زنان با رسانه‌ها را فراهم کنند، احضار و مورد پیگرد قرار خواهند گرفت.
پیش از این طالبان نشر صدای زنان را در رسانه‌های محلی ولایت هلمند منع کرده بودند.
طالبان در سال ۱۴۰۲ به مسدود کردن برخی از رسانه‌ها از جمله رادیو محلی نسیم در ولایت دایکندی نیز اقدام کردند.
این رادیو در ماه حوت بعد از پنج ماه دوباره به فعالیت آغاز کرد.
از سوی دیگر شاروالی طالبان در شهر غزنی رادیوهای خصوصی "شمله" و "دهکده" را به دلیل آنچه نداشتن جواز صنفی خوانده شده، در ۲۰ ماه حوت بسته کرد و سپس به این شرط به بازگشایی این رادیوها توافق کرد که جواز صنفی بگیرند.
مرکز خبرنگاران افغانستان این اقدام را نگران کننده دانسته و گفته است که وادار کردن رسانه‌ها به گرفتن جواز صنفی از شاروالی فشار اضافی بر رسانه‌ها است در حالی که رسانه‌ها از چند نهاد دولتی دیگر جوازکار دارند و مالیات می پردازند.
- خواست و نگرانی نهاد‌های حامی رسانه‌ها و وعدۀ طالبان
سازمان گزارشگران بدون مرز با انتقاد از محدودیت هایی تازه بر خبرنگاران و رسانه‌ها در افغانستان از ملاهبت الله آخندزاده رهبر طالبان خواسته است که به اقدامات سختگیرانه علیه رسانه‌ها پایان دهد.
بخش جنوب آسیای این سازمان در بیانیه‌ای در ۲۳ حوت در بارۀ وضعیت رسانه‌ها و خبرنگاران به ویژه خبرنگاران زن در افغانستان باری دیگر ابراز نگرانی کرد.
طالبان در ماه می سال ۲۰۲۲ دستور دادند که مجریان زن در رسانه‌های افغانستان حین اجرای برنامه‌های تلویزیونی صورت خود را بپوشانند.
برخی رسانه‌های محلی افغانستان ماه گذشته گزارش دادند که محمد خالد حنفی سرپرست وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان در نشستی با مسئولان رسانه‌ها گفته است که اگر مجریان زن حجاب پیشنهادی این گروه را رعایت نکنند، احتمالاً فرمان منع کامل کار آنان در رسانه‌ها صادر خواهد شد.
سازمان گزارشگران بدون مرز قبلاً گفته بود که از زمان برگشت طالبان به قدرت در افغانستان، بیش از هشتاد درصد خبرنگاران زن وظایف‌شان را از دست داده اند.
این سازمان همچنان گفته بود که در یازده ولایت - بادغیس، هلمند، دایکندی، غزنی، میدان وردک، نیمروز، نورستان، پکتیکا، پکتیا، سمنگان و زابل هیچ خبرنگار زن حضور ندارد.
همزمان با نگرانی‌های فزاینده در بارۀ محدودیت‌ها بر کار رسانه‌ها و خبرنگاران در افغانستان ، طالبان از حمایت این گروه از خبرنگاران و ایجاد سهولت به آنها حرف می زنند.
حمد الله فطرت، معاون سخنگوی حکومت طالبان در پیامی به مناسبت ۲۷ حوت روز ملی خبرنگار گفت، امیدوار اند که خبرنگاران با توجه به ارزش‌های اسلامی و منافع ملی، حقایق را به گونۀ واقعی انعکاس دهند:
«امارت اسلامی ضمن ارائۀ به موقع معلومات به خبرنگاران از امنیت، حمایت و ایجاد سهولت‌های لازم به آنان در محدودۀ امکانات اطمینان می‌دهد.امید است که خبرنگاران فعالیت و نشرات‌شان را طوری عیار سازند که در زمینه‌های امنیت روانی جامعه و تنویر اذهان عامه موثر واقع شود.»
اما هماهنگ کنندۀ برنامۀ آسیایی کمیتۀ بین‌المللی حفاظت از ژورنالیستان؛ می‌گوید، با وجود وعدۀ طالبان مبنی به حمایت از فعالیت آزاد ژورنالیستان، ادارۀ استخبارات طالبان دست به اقدام علیه ژورنالیستان زده و آنان را بازداشت کرده است.
مرکز خبرنگاران افغانستان می‌گوید که در یک سال گذشته فشار بر رسانه‌ها و خبرنگاران و تهدید آنها نسبت به سال قبل آن بیشتر بوده است.
سمیه ولی زاده مسئول کمیتۀ دادخواهی و ارتباطات این مرکز:
«متاسفانه سال ۱۴۰۲ خورشیدی هم سالی خوبی برای خبرنگاران و رسانه‌ها در داخل افغانستان نبود چون در این سال هم محدودیت هایی بیشتر از سوی گروه طالبان بر اساس اعلامیه هایی که صادر کردند وضع شد. این محدودیت‌ها سبب شد که خودسانسوری بیشتر افزایش پیدا کند و همچنان خبرنگاران محدود شوند.»
ارقام نهاد‌های پشتیبان رسانه‌ها نشان می‌دهد که طی حدود دو و نیم سال گذشته که طالبان دوباره بر افغانستان حاکم شده اند، صد‌ها رسانه در این کشور بسته شده اند، هزاران خبرنگار بیکار شده و صد‌ها تن هم افغانستان را ترک کرده اند.
با برگشت طالبان به قدرت، محتویات رسانه‌های این کشور نیز تغییر کرده است.
طالبان از نشر موسیقی، سریال‌ها و برنامه‌های تفریحی در رسانه‌ها جلوگیری کرده اند.
- رسانه‌های آزاد چرا مهم است؟
به لیه یی هماهنگ کنندۀ برنامۀ آسیایی کمیتۀ بین‌المللی حفاظت از ژورنالیستان می‌گوید که آزادی بیان و آزادی رسانه‌ها برای انعکاس مشکلات موجود در افغانستان از اهمیت زیاد برخوردار است:
«آزادی رسانه‌ها و آزادی بیان در افغانستان مهم است زیرا این کشور با یکی از بزرگترین بحران بشری در جهان مواجه است. افغانستان با فقر گسترده و آفات دست و پنجه نرم می‌کند. این توانایی طالبان را در زمینۀ برآورده کردن نیاز‌های اساسی شهروندان آزمایش می‌کند. بدین لحاظ دسترسی به اطلاعات موثق و قابل اعتماد در این زمان حساس می‌تواند در خصوص نجات زندگی و معیشت کمک کند.»
