افغانستان در دوره های مختلف زمانی، در چهل سال گذشته میدان حضور اردو های قدرتمند جهان بوده است.
به دنبال تهاجم اتحاد جماهیر شوروی سابق در افغانستان، نیروهای قشون سرخ از ۲۴ دسمبر۱۹۷۹ تا ۱۵ فبروری ۱۹۸۹ در افغانستان مستقر بودند.
افغانستان در این مدت شاهد جنگ های مرگباری میان نیروی های شوروی سابق و مجاهدین آنزمان بود که هزینه اصلی آنرا غیرنظامیان با از دست دادن جان هایشان پرداختند.
غیرنظامیان در افغانستان در دو دوره زمانی چگونه قربانی جنگ ها در این کشور شدند؟
در مورد تلفات و ارقام واقعی درگیری ها میان قشون سرخ شوروی سابق و مجاهدین آن وقت، گزارش های مختلف وجود دارد.
آرشیف نشرات عمومی ایالات متحده امریکا می گوید که در مدت حضور نیروهای اتحاد جماهیر شوروی سابق در افغانستان حداقل پنجصد هزار غیرنظامی افغان جان های شانرا از دست دادند.
اما دیدبان حقوق بشر در گزارشی در سال ۱۹۹۰ میلادی این ارقام را حدود یک میلیون غیرنظامی تخمین زده است.
چرا آمار تلفات غیرنظامیان در هنگام حضور نیروهای قشون سرخ شوروی سابق در افغانستان بالا بود؟
جنرال نعمت الله جلیلی کامه وال رئیس عمومی استخبارات وزارت داخله جمهوری پیشین افغانستان در این مورد میگوید:
"تلفات بخاطر زیاد بود که نه تنها بخاطر بمباردمان بلکه نظام وقت مردم را به نام مخالفین دستیگر می کرد و به نام مخالفین شماری زیادی از غیرنظامیان قربانی شدند و همچنان در حملات هوایی قشون سرخ اصلا تفکیک نبود که اینجا مردم عادی اند یا مخالفین شان به اصطلاح همان زمان مجاهدین وقت، فقط بمباردمان می کردند و می کشتند. "
احمد خان اندر یکی دیگر از آگاهان امور نظامی ماین های جاسازی شده در زمان حضور قشون سرخ شوروی سابق را هم عامل کشتار بیشتر غیرنظامیان می داند:
" در افغانستان جایی که قطعات قشون سرخ شوروی مستقر بود در اطراف آن ماین گذاری کردند و حتی پس از خروج شان از افغانستان نقشه های آن ماین گذاری را به دولت آنزمان نسپردند که این هم باعث شد تا مردم نه تنها در دهات بلکه در شهر ها هم جان هایشانرا در انفجار ماین ها از دست بدهند."
براساس گزارش ها، بین ده میلیون تا پانزده میلیون ماین از سوی نیروهای شوروی سابق و اردوی آن وقت افغانستان کار گرفته شد که تا امروز خطر بزرگ برای افغان ها به شمار میرود و هر از گاهی قربانی می گیرد.
دیدبان حقوق بشر در ۱۹۹۰ گزارشی را در مورد نقض حقوق بشری در هنگام حضور نیروهای شوروی سابق در افغانستان نشر کرد.
در آن گزارش آمده که بخش آسیای این دیدبان با بخش هلسینکی مشترکا از سال ۱۹۸۴ پنج گزارش در مورد وضعیت بشری افغانستان نشر کرد که نخسین گزارش ها از نقض سیستماتیک حقوق بشر از سوی حکومت کمونیستی آنزمان افغانستان و نیروهای شوروی سابق بودند.
در این گزارش ها با آنعده از افغان های گفتگو شده که بخاطر بمب گذاری های مسلسل، قتل عام، بازداشت های خودسرانه و شکنجه کشور شان را ترک کرده و به شهر های مرزی مانند پشاور، پاراچنار و کویته در پاکستان مهاجر شده بودند.
عملکرد رهبران آنزمان افغانستان در رابطه به کشتار غیرنظامیان در حضور قشون سرخ شوروی سابق چگونه بود؟
آقای کامه وال پاسخ میدهد:
" حکومت و نظامیان آن وقت افغانستان با همخوانی و هماهنگی نیروی های شوروی سابق بودند و تنها هدف شان از بین بردن مخالفین شان بود از همینرو از مردم بیگناه افغانستان دفاع کرده نمی توانستند. "
اتحاد جماهیر شوروی سابق ۹ ماه پس از اجرای معاهده جینوا به حضور نظامی اش در افغانستان خاتمه بخشد.
اما دامنه کشتار غیرنظامیان در افغانستان خاتمه نیافت، این کشور شاهد جنگ های داخلی شد.
بمب گذاری ها و راکت پراگنی ها بیشتر شهر ها به ویژه کابل پایتخت افغانستان را به ویرانه مبدل کرد و باز هم از غیرنظامیان قربانی گرفت.
در نتیجه این درگیری ها حکومت نجیب الله تحت رهبری حزب دموکراتیک خلق در اپریل ۱۹۹۲ سرنگون شد و قدرت به دست مجاهدین آنزمان افتاد.
پس از پیروزی مجاهدین آن وقت، گروه های رقیب جهادی آنزمان، جنگ جدیدی را میان یک دیگر آغاز کردند که هدف آن بیشتر بدست آوردن قدرت سیاسی بود.
این درگیری ها به کشتار غیرنظامیان و غارت اموال و دارایی های مردم عامه انجامید و زمینه را برای به وجود آمدن گروه طالبان مساعد ساخت.
طالبان در ۱۹۹۶ میلادی قدرت را به بار اول در افغانستان بدست گرفت و این کشور به لانه امن تروریستان بین المللی مبدل شد.
پس از حملات یازدهم سپتمبر ۲۰۰۱ در ایالات متحده، این کشور در هفتم اکتوبر همان سال دستور حمله به افغانستان را صادر کرد که منجر به سرنگونی دوران پنج ساله حکمرانی اول طالبان و ایجاد نظام جمهوریت در افغانستان شد.
ایالات متحده امریکا و متحدان دیگرش در ناتو نیروهای نظامی‌شان را بر اساس یک فیصله شورای امنیت سازمان ملل متحد به افغانستان اعزام کرده بودند.
احمد خان اندر می گوید که در زمان جمهوری که پس از ۲۰۰۱ در افغانستان ایجاد شد، زمینه برای انتقاد از کشتار های غیرنظامیان هم مساعد شد:
" در زمان حضور امریکا و ناتو رسانه ها در افغانستان فعال بود، امریکا و ناتو براساس فیصله سازمان ملل متحد به افغانستان آمدند و این همه زمینه را به انتقاد نسبتاً آزاد مساعد ساخت اما در زمان قشون سرخ شوروی چنین نبود."
نیروهای بین المللی به رهبری ایالات متحده حدود بیست سال در افغانستان باقی ماندند و در این مدت مشترکا با نیروهای امنیتی افغانستان علیه گروه های مخالف مسلح از جمله طالبان جنگیدند.
این جنگ هم بیشترین قربانی را از غیرنظامیان افغان گرفت و در این مدت براساس تخمین گزارش پوهنتون هارورد پروژه هزینه های جنگ بیش از ۴۷ هزار و ۲۰۰ غیرنظامی کشته شدند.
یوناما یا دفترهیت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان هم ارقام مشابه تلفات را تخمین زده و یکماه پیش از برگشت طالبان به قدرت در ۲۶ جولای ۲۰۲۱ گزارشی را در این مورد نشر کرد.
براساس این گزارش، عناصر ضد حکومت، مسئول ۶۴ درصد از تلفات غیرنظامیان در افغانستان بودند که از آن میان مسئول ۳۹ درصد تلفات غیرنظامیان گروه طالبان، مسئول
نزدیک به ۹ درصد گروه داعش و مسئول ۱۶ درصد دیگر آن عناصر نامشخص خوانده شده اند.
در حالیکه نیروهای حامی حکومت آنزمان، مسئول ۲۵ درصد تلفات غیرنظامیان خوانده شده اند.
براساس گزارش یوناما، ایالات متحده در مبارزه علیه تروریزم، حملات هوایی را هم در نقاط مختلف افغانستان انجام داده که در برخی موارد از غیرنظامیان قربانی گرفته است.
ارقام دقیق غیرنظامیان که جان هایشان را در حملات هوایی نیروهای بین المللی در افغانستان از دست داده اند، در دسترس نیست اما در گزارش یوناما آمده است که از ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۷ هفده حمله هوایی از سوی نیروهای بین المللی در افغانستان رخ داد که در آن ۲۷۰ غیرنظامی کشته شدند این حملات خشم حامد کرزی رئیس جمهور آن وقت افغانستان را برانگیخت و از امریکا خواست که جلو کشتار غیرنظامیان را بگیرد.
همچنان نشریه ریلیف ویب در ماه می ۲۰۲۱ گزارشی را نشر کرد که براساس آن بین ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ نزدیک به چهارهزار غیرنظامی در حملات هوایی نیروهای امریکایی و افغان کشته شدند که شانزده صد آن کودکان بودند.
اکنون که نیروهای خارجی در افغانستان دیگر حضور ندارند، یوناما می گوید که میزان خشونت مسلحانه در این کشور کاهش یافته اما کشتار غیرنظامیان هنوز هم پایان نیافته است.
گزارشگر: فرشته نگاه
