ثبت اموال پایین تر از ارزش آن در برخی از گمرک‌های افغانستان نمونه کوچکی از فساد گسترده مالی است.
یار احمد امیری، رئیس شرکت تولیدی مواد شوینده شیبا در هرات می‌گوید، این روند به سود شان نیست.
ظاهراً امیری بخاطر احتمال ورشکست شدن شرکتش نگران است.
او می‌گوید:
"صابون لباس شویی از ایران وارد میشود، چون دولت تعرفه سنگین بالای صابون وضع کرده، متاسفانه کارمندان گمرک با تاجران ساخت و ساز دارند و محصول اندک میپردازند و صابون لباس شویی را به عنوان مواد خام یا موادی که محصول‌شان کم است از گمرک میگذرانند."
بزرگتر ازین، ثبت نشدن اموال وارداتی به افغانستان مشکل دیگر در گمرک هرات و دیگر گمرک‌های افغانستان عنوان میشود.
آذرخش حافظی، رئیس روابط بین المللی اتاق تجارت و صنایع افغانستان درین مورد بیشتر می‌گوید:
"من به ایران سفری داشتم و وزیر تجارت، معادن و صنایع ایران در نشست ایکو رسماً گزارش داد که صادرات ایران در سال مالی ۲۰۱۶ به افغانستان دو میلیارد و پنجصد و هفتاد و دو میلیون دالر بود. ولی چیزی که در گمرکات افغانستان ثبت است در حدود شانزده صد میلیون دالر است. یعنی به ارزش حدود یک میلیارد دالر اموالی که از نقطه صفری ایران به مقصد افغانستان آمده بدون درج شدن در سیستم اسی کودا وارد گمرکات افغانستان شده‌است."
عمده ترین اقلام وارداتی افغانستان را مواد ساختمانی، سوخت، خوراکی و موتر تشکیل میدهند.
خان جان الکوزی معاون اتاق تجارت و صنایع افغانستان نیز روند اخذ محصولازین اموال را بسیار غیر شفاف توصیف میکند:
"یک مقدار اموالی که وارد گمرک میشوند طی مراحل درست نمیشوند. افراد از یک موتر [حامل اموال] محصول میگیرند و از پنج موتر دیگر نمیگیرند. آنها پنجاه درصد محصول دولت را از شخص میگیرند. این کار را بدون پول انجام نمیدهند. مثلاً قیمت جنس ۱۶۰ دالر است، آنها ۵۰ درصدش را مطالبه می‌کنند."
- نقش مافیا در فساد گمرکی
گروه‌های نیرومند مافیا در فساد گمرکی دخیل دانسته میشوند.
گفته میشود نقش این گروهها به حدی گسترده و قوی اند که مقام‌های محلی توانایی جلوگیری از تحرکات آنها را ندارند.
محمد انور رحمانی، رئیس گمرک هرات از ناتوانی در مبارزه علیه این مافیا سخن میزند.
وی افزود:
"ما تا جایی که ممکن است جلو فساد اداری، رشوه و سو استفاده را گرفتهایم. ولی آنکه از توان ما خارج است یا به نحوی در بیرون از گمرک تعاملاتی صورت میگیرد آن را به شما… مافیا هم در داخل گمرک و هم در خارج از گمرک فعال است. دسته‌های هستند که میان آنها و تاجران ما در بیرون از گمرک و حتی در خارج از ولایت تعاملاتی صورت میگیرد."
به باور برخی‌ها، این گروه‌های مافیا از حمایت شماری از چهره‌های سرشناس برخوردار هستند.
رئیس روابط بین المللی اتاق تجارت و صنایع افغانستان گمرک‌ها را ستون فقرات فساد در این کشور توصیف میکند.
به گفته او، فساد اداری نه تنها در گمرک هرات بلکه در دیگر گمرک‌های افغانستان نیز بی‌داد میکند.
آقای حافظی می‌گوید، حلقات بسیار قدرتمند مقصر هستند.
او به گونه مشخص از کسی نام نبرد.
اما افزود:
"تمامی شخص‌های مقتدر در مملکت حتما یکی از نزدیکان خود را در گمرک‌ها مقرر می‌کنند. [گمرک] یک جای پول بدست آوردن است. اینها تمام محصول گمرک را میگیرند."
- تهدید و فشار برای تقرر افراد دلخواه
تهدید و فشار گزینه موثر و مناسب برای تقرر افراد دلخواه چهره‌های سرشناس در گمرک‌های افغانستان خوانده میشود.
سید حسین فخری رئیس عمومی ادارۀ عالی مبارزه علیه فساد اداری افغانستان می‌گوید، حتی برخی از مقام‌های ارشد دولتی برای تقرر افراد‌شان در گمرک‌ها از زور و فشار کار میگیرند.
او به یک مورد ازین فشارها اشاره کرد و افزود:
"یکی از مسئولین گمرک اسلام قلعه تبدیل شد ولی فشار در مرکز به حدی زیاد بود که ما شنیدیم که مقام‌های بسیار بزرگ دولتی و حتی سیاسی و تنظیمی فشار وارد کردند که او تبدیل نشود و حتی تهدید کردند که اگر این شخص تبدیل شود روابط تان با این مردم تیره میشود. فشار‌های گوناگون، تهدید و این گپ‌ها وجود دارد."
رادیو آزادی: کدام مقام منظور شماست؟
فخری: "نام مقام‌ها و افراد را گرفته نمیتوانم."
آقای فخری در گفت و گو با رادیو آزادی همچنان گفت، حتی کارمندان خدمتی گمرک‌ها که از سوی مقام‌ها و زورمندان به کار گماشته شده‌اند نسبت به ماموران اصلی گمرک‌ها صلاحیت بیشتر دارند.
رئیس روابط بین المللی اتاق تجارت و صنایع افغانستان با اشاره به این مسئله می‌گوید برخی از افراد که حتی مکتب را تمام نکردهاند با استفاده از اسناد جعلی ماستری در گمرگ‌ها به کار گماشته شده‌اند.
آذرخش حافظی میافزاید که حکومت نباید این وضعیت را نادیده بیگیرد.
او افزود:
"هر رئیس گمرک به پیشنهاد وزیر مالیه و امضای رئیس جمهور افغانستان مقرر میشود. اگر آنها میخواهند که فساد را از بین ببرند چرا افراد فاسد را مقرر می‌کنند؟ چرا افراد کسانی را که به آنها واسطه میشوند مقرر می‌کنند؟"
- واکنش وزارت مالیه
وزارت مالیه افغانستان با بخش زیاد از انتقاد‌ها موافق نیست.
اجمل حمید عبدالرحیم زی سخنگوی این وزارت موجودیت فساد در گمرک‌ها را تائید میکند، اما می‌گوید، میزان فساد به پیمانه‌ای نیست که ادعا میشود.
او در ادامه میافزاید که در تمامی ۱۴ گمرک افغانستان تغییرات آوردهاند.
به گفته عبدالرحیم زی،با وصف فشارها، در بخش استخدام افراد تسلیم زر و زور نشدهاند و افراد واجد شرایط و متخصص را در پست‌های مختلف در گمرک‌ها به کار گماشتهاند.
او افزود:
"شاید اکثریت در بخش استخدام افراد در منابع عایداتی افغانستان، گمرک‌ها و شعبات مالیاتی تلاش خود را کنند اما جواب ما اینست که روند استخدام را بر اساس روابط مسلکی انجام دادهایم."
این استدلال سخنگوی وزارت مالیه برای برخی‌ها به شمول آذرخش حافظی قناعت بخش نیست.
آقای حافظی می‌گوید، عدم مبارزه لازم حکومت افغانستان علیه فساد منجر به حیف و میل شدن پول‌های هنگفت شده‌است:
"سالانه پنج میلیارد دالر از عواید دولت افغانستان حیف و میل میشود. سروی را درین مورد و منابع‌اش را داریم."
وزارت مالیه این رقم را تائید نمیکند.
سخنگوی این وزارت می‌گوید، عواید ملی افغانستان پس از تشکیل حکومت وحدت ملی در مقایسه با ۱۳ سال گذشته بی‌سابقه بودهاست.
وی افزود:
"حکومت قبلی افغانستان در تمامی سال ۱۳۹۳ هجری شمسی ۹۹ میلیارد افغانی عاید بدست آورده بود. ما در سال ۱۳۹۴ این رقم را به حدود ۱۲۲ میلیارد افغانی رسانیدیم، این راقم را در سال ۱۳۹۵ به ۱۶۵ میلیارد افغانی بالا بردیم و عواید مالی سال ۱۳۹۶ ما در حدود ۱۶۹ اعشاریه ۱۳ میلیارد افغانی بود.
اگر وضعیت مالی سه سال گذشته با نظام قبلی را مقایسه کنیم حدود ۷۱ میلیارد افغانی در عواید ملی افغانستان تغییر آمدهاست."
به گفته آقای عبدالرحیم زی، تلاش دارند که عواید ملی افغانستان در دوسال آینده هفتاد میلیارد افغانی بلند برود.
او می‌گوید، که ۴۵ درصد عواید ملی افغانستان از طریق عواید گمرک‌ها تامین میشوند.
افغانستان یکی از فاسد‌ترین کشور‌های جهان دانسته میشود.
متحدین بین المللی افغانستان بخصوص ایالات متحده از حکومت افغانستان انتظار دارند که گام‌های استوار علیه فساد اداری بردارد.
امریکا از افغانستان خواسته که فراتر از وعده دادن عمل کند.
دونالد ترمپ رئیس جمهور ایالات متحده در ماه آگست سال گذشته هنگام اعلام استراتژی جدید کشورش در مورد افغانستان و جنوب آسیا گفت، هیچ وقت به افغانستان چک سفید نخواهند داد.
گزارش از ژکفر احمدی به همکاری شاه پور صابر
