سوریه با شدیدترین موج خشونت از زمان سقوط حکومت بشار اسد دست‌وپنجه نرم می‌کند. اسد، که به‌عنوان متحد کلیدی ایران و روسیه شناخته می‌شد، در دسمبر ۲۰۲۴ شاهد فروپاشی حکومت ۵۰ ساله خاندان خود بود.
درگیری‌های خونین از ۶ مارچ در ولایت ساحلی لاذقیه شعله‌ور شد، جایی که وفاداران اسد در برابر نیروهای امنیتی حکومت جدید سوریه، به رهبری احمد الشرع – رئیس‌جمهور موقت و رهبر سابق شورشیان – صف‌آرایی کردند.
تحلیلگران می‌گویند این درگیری‌ها نشان‌دهنده دشواری‌های الشرع در حفظ کنترل سوریه پس از اسد است – موضوعی که مورد توجه و رضایت ایران، اسرائیل و حتی افراط‌گرایان داعش قرار گرفته است.
کالین کلارک، مدیر سیاست‌گذاری و پژوهش در گروه اطلاعاتی سوفان مستقر در نیویورک، گفت که آنچه در لاذقیه در حال وقوع است، "پیامد اجتناب‌ناپذیر" در هر فضای پس از جنگ است.
او افزود: "سوریه به مدت ۱۳ سال درگیر جنگ داخلی بود. در چنین شرایطی، تقریباً همیشه شاهد انتقام‌گیری‌های خونین و خشونت‌های فرقه‌ای هستیم."
دیده‌بان حقوق بشر سوریه مستقر در بریتانیا در تاریخ ۸ مارچ اعلام کرد که ۳۴۰ غیرنظامی از اقلیت علوی در این درگیری‌ها کشته شده‌اند که برخی از آن‌ها در "اعدام‌های میدانی" توسط "نیروهای امنیتی سوریه و گروه‌های متحد آن‌ها" جان باخته‌اند.
به دلیل ادامه درگیری‌ها، مقررات منع رفت‌وآمد در حمص، لاذقیه و طرطوس برقرار شده است. همچنین، مقام ارشد لاذقیه اعلام کرد که برق این ولایت به‌طور کامل قطع شده است.
خبرگزاری رسمی سانا، به نقل از منبعی در وزارت کشور، اذعان کرد که "تخلفات فردی" رخ داده و متعهد شد که دولت به آن‌ها پایان خواهد داد.
در اولین اظهاراتش درباره خشونت‌ها، الشرع در تاریخ ۷ مارچ اعلام کرد که "بازماندگان" دولت اسد "در تلاش برای آزمودن سوریه جدید" هستند و قول داد که آن‌ها را به محکمه بکشاند.
او به اتهامات مربوط به کشتار غیرنظامیان توسط نیروهای خود اشاره‌ای نکرد، اما از نیروهای مسلح به دلیل "تعهد آن‌ها به حفاظت و تأمین امنیت غیرنظامیان" تمجید کرد.
آیا ایران عامل آغاز این ناآرامیها بود؟
درگیری‌ها حدود یک هفته پس از آن آغاز شد که وزیر امور خارجه ترکیه، هاکان فیدان، که کشورش از حامیان اصلی حکومت الشرع است، به ایران درباره تلاش برای تضعیف حکومت جدید سوریه از طریق حمایت از گروه‌های مخالف آن هشدار داد.
او تأکید کرد که این "رویکرد درستی نخواهد بود" و هشدار داد که چنین اقدامی ممکن است موجب شود "کشور دیگری نیز همین کار را در قبال شما انجام دهد."
الشرع، که شاهد پیوستن گروه های تحت حمایت انقره به حمله‌ای بود که گروه تحت رهبری او، هیئت تحریر الشام، علیه اسد انجام داد، از زمان به قدرت رسیدن در دمشق پذیرای ده‌ها هیئت خارجی بوده است اما ایران را کنار گذاشته و به جای آن به ترکیه، عربستان سعودی و همچنین کشورهای غربی نزدیک شده است. امریکا هیئت تحریر الشام را به عنوان یک گروه تروریستی می‌شناسند.
فیلیپ اسمیت، کارشناس گروه‌های نیابتی ایران و شبه‌نظامیان شیعه، گفت که "شواهد زیادی" درباره نقش تهران در شعله‌ور شدن دوباره خشونت‌ها وجود دارد.
مقامات ایرانی، از جمله رهبر ایران آیت‌الله علی خامنه‌ای، پس از سقوط اسد گفتند که مردم سوریه علیه حکومت الشرع شورش خواهند کرد.
اسمیت گفت که تهران "از این وضعیت خرسند است"، زیرا نشان می‌دهد که ایران "حتی پس از از دست دادن متحدی کلیدی همچون اسد، همچنان قادر به ایجاد آشوب گسترده است."
او افزود:
مزیت بیشتر برای تهران این است که شبه‌نظامیان هیئت تحریر الشام مرتکب نقض حقوق بشر شده‌اند. ایران به‌دنبال یک واکنش بیش از حد بود.
برخی ناظران همچنین مطرح کرده‌اند که تهران ممکن است به حمایت از نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) تحت رهبری کردها بپردازد تا نه‌تنها الشرع را به چالش بکشد، بلکه نفوذ رو به رشد ترکیه را نیز مهار کند.
سوریه در دوران حکومت اسد، نقشی کلیدی در دهلیز راهبردی زمینی ایران به سمت شام ایفا می‌کرد. این دهلیز برای نفوذ منطقه‌ای ایران حیاتی بود و به‌عنوان ستون فقرات لوژستیکی شبکه بازیگران دولتی و غیردولتی وابسته به تهران عمل می‌کرد.
چه کسانی دیگر از این ناآرامیها سود می‌برند؟
از زمان به قدرت رسیدن شورشیان، حکومت جدید با چالش‌های امنیتی متعددی روبرو شده است.
عناصر وفادار به اسد، که متعلق به جامعه علوی هستند، به‌صورت پراکنده به نیروهای امنیتی حکومت جدید حمله کرده‌اند، در حالی که داعش همچنان در نقاط مختلف کشور فعال است.
در همین حال، نیروهای اسرائیلی کنترل ارضی خود را در جنوب سوریه گسترش داده‌اند و گزارش‌ها حاکی از آن است که آن‌ها در فاصله حدود ۲۰ کیلومتری از پایتخت مستقر شده‌اند. اسرائیل در حال هدف قرار دادن دارایی‌های نظامی و درخواست برای غیرنظامی‌سازی جنوب سوریه است.
کلارک گفت:
داعش فوق‌العاده فرصت‌طلب است و منتظر لحظه مناسب برای حمله خواهد بود. اسرائیل نیز از این وضعیت استفاده کرده و حملات بیشتری را در جنوب سوریه انجام خواهد داد.
او افزود: "الشرع واقعاً برای حفظ کنترل با مشکلاتی روبروست، اما بیشتر این چالش‌ها قابل پیش‌بینی بودند."