خالد، باشنده منطقه تایمنی کابل است. او می‌گوید که خانه‌اش را چند سال پیش حدود ۷۰ هزار دالر امریکایی خریده بود و اکنون کسی حاضر نیست آنرا حتی ۳۰ هزار دالر بخرد.
او به رادیو آزادی گفت که پس از بازگشت دوباره طالبان در قدرت، در بازار خرید و فروش ملکیت، همه فروشنده شده اند و خبری از خریدار نیست: "یکی پول در بازار وجود ندارد و دیگر اینکه مردم تلاش می‌کنند تا حداقل خود شانرا به کشورهای همسایه برسانند و آنجا زندگی کنند. چون وضعیت اقتصادی مردم خوب نیست بناءً قیمت جایدادها ۵۰ درصد پائین آمده. خرید و فروش مکمل متوقف شده است. در رهنما‌های معاملات هم اگر مراجعه کنید، به صدها خانه ثبت شده، اما خریداری وجود ندارد."
احمد سجاد باشنده دیگر کابل می‌گوید که علاوه بر نرخ خانه‌های فروشی، نرخ کرایه هم در مقایسه با گذشته پائین آمده: "در مورد کرایه‌های خانه‌ها و بلاک‌ها، تفاوت خیلی چشم‌گیر آمده. مردم از این شکایت دارند که کار نیست و نمی‌توانند که با وجود کاهش کرایه خانه‌ها، عایدی داشته باشند."
رهنما‌های معاملات می‌گویند که در آغاز سال ۲۰۲۱ کسب و کار آنها رنگ و رونق خوبی داشت اما بیش از چهار ماه شد که معامله‌های آنها خیلی کاهش یافته.
مسیح یکی از مالکان رهنمای معاملات در کابل است. او به رادیو آزادی گفت که هیچ کسی جرأت نمی‌کند در حال حاضر در افغانستان سرمایه گذاری کند: "مردم ترس و هراس از سرمایه گذاری دارند. چون در گذشته قیمت‌ها و کسب و کار درست بود، خرید و فروش جایدادها و کرایی و گروی خوب بود. در حال حاضر همه نرخ‌ها حتی پائین‌تر از ۵۰ درصد شده. مثلاً جا هایی که کرایه ماهانه‌شان تا یک هزار دالر بود، حالا به ۲۰۰ و ۳۰۰ دالر رسیده. آنرا هم مردم توانایی ندارند. خرید و فروش و در مجموع بازار نیست."
امیر حمزه هم در کابل رهنمای معاملات دارد. او به رادیو آزادی گفت که بنابر نبود پول نقد، مردم توانایی خرید خانه و جایداد را ندارند: "قیمت خانه‌ها خیلی کاهش پیدا کرده. به طور مثال خانه‌های که در قلعه فتح الله، شهرنو، وزیر اکبر خان نرخ‌شان به ۲۰۰ یا ۱۸۰ هزار دالر می‌رسید، از قیمت اصلی تقریباً ۶۰ تا ۸۰ هزار کاهش یافته. در کنار کاهش نرخ خانه ها، مردم هم توانایی خرید را ندارند زیرا پول در دست مردم نیست و مردم ناتوان اند."
کمرنگ شدن بازار خرید و فروش خانه و جایداد در افغانستان، نگرانی شماری از آگاهان اقتصادی را هم بر انگیخته.
محمد جواد شهاب استاد اقتصاد در پوهنتون کابل است. او می‌گوید که چند عامل از جمله کاهش تقاضا برای خرید خانه و افزایش فروشنده، هراس کسانی که جایدادها را غصب یا هم به صورت غیرقانونی گرفته بودند، انتظار بسیاری‌ها برای داشتن پول نقد به هدف بیرون شدن از افغانستان و کاهش سرمایه گذاری در امور خانه سازی، باعث پائین آمدن نرخ جایداد در افغانستان به ویژه کابل شده است: "نظر به قانون عرضه و اقتصاد، فعلاً ما شاهد کاهش ۹۰ درصدی تقاضا به خرید خانه استیم. علت دوم نگرانی بسیار جدی و روز افزون نسبت به وضعیت آینده اقتصادی و امنیتی است. این باعث می‌شود که مردم در تلاش نگهداری پول به عنوان دارایی شود که به زودترین فرصت به درد‌شان می‌خورد و قابلیت استفاده را دارد، به ویژه در امر خارج شدن از جغرافیای که وضعیت بد امنیتی و اقتصادی در آن وجود دارد."
شماری از افراد گروه طالبان در شهر کابل
با سقوط نظام جمهوری در ۲۴ اسد/۱۵ اگست، افغانستان با کاهش سرسام آور کمک‌های جهانی روبه‌رو شد. بانک جهانی و صندوق وجهی پول کمک‌ها را متوقف کردند، حدود نه و نیم میلیارد دالر سرمایه بانک مرکزی افغانستان در امریکا منجمد شد و در نهایت وضعیت به اینجا کشید. اما پیش از ۱۵ اگست، بازارها گونه دیگری داشت.
طارق فرهادی از آگاهان امور اقتصادی در گفت‌وگو با رادیو آزادی از عواملی یاد کرد که به کسب و کار خانه و جایداد در گذشته رنگ و رونق داده بود: "نرخ جایداد در افغانستان در دو دهه گذشته، به طور سرسام آور بلند رفت به خاطری که پول زیاد بود و در مقایسه با سایر کشورها، اقتصادی بود که بانک‌ها نقش کمتر داشتند و پول نقد هم زیاد بود. از قرارداد‌های خارجی، شاید از تجارت مواد مخدر. نیاز هم بود به این جایدادها در جا‌های خوب شهرها. سفارت‌ها و موسسات این جایدادها را به قیمت بلند به کرایه گرفته بودند."
اما اکنون وضعیت تغییر کرده و از ۲۴ اسد/۱۵ اگست سال گذشته که کابل به دست طالبان سقوط کرد، وضعیت اقتصادی در افغانستان به سوی بحران روان است.
به باور آگاهان اقتصادی، در حال حاضر بعید به نظر می‌رسد که نرخ جایداد و خانه در افغانستان افزایش یابد.
آنها می‌گویند که اکنون مردم دنبال غذا و اصلی‌ترین نیازمندی‌های زندگی استند و خرید خانه برای‌شان هدف نیست.
اکنون پرسشی مطرح می‌شود که در نهایت آیا بازار خرید و فروش خانه بهتر خواهد شد؟
دیدگاه‌ها در این مورد متفاوت اند.
محمد جواد شهاب استاد پوهنتون کابل می‌گوید که این وضعیت در بازار خرید و فروش خانه و جایداد به احتمال زیاد ادامه خواهد داشت: "متاسفانه ادامه این وضعیت خیلی متصور است. چون عوامل به شدت وجود دارد و تاثیر گذار است. لهذا این جریان ادامه خواهد یافت تا اینکه تغییراتی در وضع اقتصادی کنونی به وجود آید که باعث کاهش عدم اطمینان مردم شود. در آن صورت می‌شود گفت که وضعیت بهتر خواهد شد. همچنان آغاز سرمایه گذاری در سکتور خانه سازی و مسکن در مجموع."
طارق فرهادی آگاه دیگر اقتصادی می‌گوید که کمبود دالر از عواملی است که قدرت خرید را از مردم گرفته است.
در کم و بیش ۵ ماه گذشته، نرخ دالر در افغانستان افزایش بی‌پیشینه داشت. به حدی که یک دالر تا ۱۲۵ افغانی هم در بازار معامله شد. دورنمای این وضعیت هم در افغانستان نا مشخص است.
طارق فرهادی پیشنهاد می‌کند که چند عامل وجود دارد که در بخش سرمایه گذاری در افغانستان کمک می‌کند: "به صورت اساسی برای اینکه سرمایه به سوی جایداد جلب شود، دو چیز نیاز است. یکی اینکه، قباله یعنی سند رسمی که یک جایداد را به نام کسی تثبیت کند، باید بسیار محکم باشد. زیرا کسی که جایداد را می‌خرد، مطمئین می‌شود که جایداد از او است و دیگر دعوا پیدا نمی‌شود. دوم اینکه، بانک‌ها باید برای خرید جایداد وام یا قرضه بدهند. زیرا قرضه مردم را برای خرید سریع جایداد کمک می‌کند. اما در افغانستان قابل پیش‌بینی نیست که بزودی واقع شود."
آرشیف- یک ساختمان بلند منزل در شهر کابل
یکی از نگرانی‌های بزرگ در چند رژیم گذشته در افغانستان، در مورد غصب زمین، خانه و جایداد بوده اما اکنون حکومت طالبان می‌گویند که برای بازگرداندن خانه و جایداد به مالکان اصلی آن تلاش می‌کنند.
در مجموع آگاهان اقتصادی به این باور اند که با متوقف شدن معاملات خرید و فروش جایداد در افغانستان، هزاران تن هم که در این بخش مشغول کار بودند اکنون بیکار شده اند و یا هم برای ترک افغانستان اقدام کرده اند.
اکنون بسیاری از فروشنده‌های خانه مانند خالد، مطمئین نیستند که چه مدت در بر خواهد گرفت که آنها خانه‌های شانرا بتوانند بفروشند، آنهم در صورتی که نرخ بازار برای آنها مناسب و قابل پذیرش باشد.
نویسنده: جاوید نعیمی