موج تازۀ جنگ؛ نگرانی از افزایش تلفات غیرنظامیان در افغانستان

احمد خالد جلیلی درست کمتر از سه هفته پیش برادر بزرگش را در درگیری میان طالبان و نیروهای افغان در ولایت بغلان از دست داد.

"برادرم یکی از کسانی بود که با آرمان صلح خواهی از بین رفت. او همیشه در صفحۀ فیس بوک از صلح، کاهش جنگ، آتش بس و اتحاد مردم می نوشت."

جلیلی۲۵ ساله باشندۀ شهر پلخمری ولایت بغلان به بشیر احمد غزالی خبرنگار رادیو آزادی در بغلان گفت، برادرش احمد شکیب جلیلی ۳۱ ساله کارمند یکی از بانک‌های خصوصی و فعال مدنی بود."متأسفانه برادرم در یکی از درگیری‌ها شهید شد که این زنگ خطر بسیار جدی برای من و تمام مردم است که در این اواخر بیشترین تلفات به افراد ملکی وارد شده."

احمد خالد جلیلی

او گفت از برادرش یک کودک یک و نیم ساله و یک کودک هفت ساله به جا مانده اند.

موج تازه­ای خشونت‌ها، مردم را در گوشه‌های گوناگون کشور نگران ساخته است.

عاطفۀ ۱۹ ساله از باشنده‌های ولایت کندهار است.

او به صادق ریشتنی، خبرنگار رادیو آزادی در محل گفت که ناامنی‌ها بر زندگی عادی‌شان به شدت اثر گذاشته است: "من، خانواده‌ام و یا هر افغان دیگر به هیچ صورت با اطمینان بیرون رفته نمی‌توانیم، نه برای کسب آموزش رفته می‌توانیم نه وظیفه، زیرا فکر می‌کنیم که شرایط در بیرون خراب است، اگر برویم بر خواهیم گشت یا نه."

پس از عید فطر و پایان یافتن آتش‌بس سه روزۀ طالبان، چند ولایت از جمله کابل، کندهار، پکتیا، پروان، خوست، بدخشان، جوزجان، فراه و زابل گواه حمله‌ها و انفجار‌های مرگباری بوده اند که در آن هم به نیروهای افغان و طالبان و هم به غیرنظامیان تلفات رسیده است.

به روز چهارشنبه سوم ماه جون، ۹ مسافر یک بس پس از آن کشته شدند که موتر حامل­شان با ماین کنار جاده در مسیر ولایت کندهار تصادم کرد.

به اساس گزارش خبرگزاری اسوشیتد پرس، بشیر احمدی، سخنگوی والی کندهار گفته که تمامی کشته شده‌ها غیرنظامی بودند.

یک روز پیش از این رویداد، در نتیجۀ انفجار در مسجد جامع وزیر محمد اکبر خان در قلب کابل، جایی که تدابیر شدید امنیتی وجود دارد، داکتر محمد ایاز نیازی امام این مسجد و یک نمازگزار جان دادند.

ایاز نیازی خطیب مسجد وزیر محمد اکبرخان چگونه کشته شد؟

در کمین طالبان در شهر قلات مرکز ولایت زابل، به روز جمعه پنجم ماه جون ۱۰ سرباز پولیس ملی کشته شدند.

نگرانی از افزایش تلفات غیرنظامی

با شعله ور شدن آتش جنگ پس از عید فطر در افغانستانِ دچار مشکلات جدی اقتصادی و صحی ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا، نگرانی‌هایی تازه در مورد افزایشِ تلفات غیرنظامیان به میان آمده است.

ذبیح الله فرهنگ، رئیس نشرات و ارتباطات کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان است. او می‌گوید، بار اصلی جنگ را غیرنظامیان به دوش می‌کشند.

"هزینۀ اصلی جنگ را افراد ملکی - زنان و کودکان خواهند پرداخت. بررسی‌های کمیسیون حقوق بشر نشان می‌دهد که قربانیان اصلی جنگ افغانستان افراد نظامی نبوده اند، افراد غیرنظامی بوده اند. کسانی که در جنگ هیچ‌گونه نقشی نداشته اند."

پاتریشیا گاسمن، معاون بخش آسیا در سازمان دیدبان حقوق بشر نیز باور دارد که غیرنظامیان بیشتر از همه قربانی می‌دهند.

او به رادیو آزادی در این مورد بیشتر گفت: "بیم من از آنست که احتمال بسیار زیاد وجود دارد که درگیری‌های تازه به وارد شدن تلفات زیاد غیرنظامی بینجامد. ما قبلاً گواهِ افزایش حمله‌ها از جانب تمامی طرف‌ها بوده­ایم که در نتیجۀ بمب گذاری‌ها و حمله‌های هوایی در گذشته تلفات بیشتر وارد شده."

اما گزینه‌های جلوگیری از کشته و زخمی شدن غیرنظامیان کدام‌ها اند؟

وحیده پیکان

وحیده پیکان، دانش آموختۀ روابط بین‌الملل و امنیت در پوهنتون وِست منستر لندن است. او می‌گوید که نخستین مکلفیت گروه‌های شورشی جلوگیری از تلفات ملکی است: "بنابراین آن‌ها باید از موضع گرفتن در مکان‌های که افراد ملکی حضور دارند یعنی محلات مسکونی، تأسیسات عام المنفعه، مکاتب، مساجد و شفاخانه‌ها خودداری کنند. دولت هم در جاهای که غیرنظامیان حضور دارند، شورشیان را هدف قرار ندهد. اقدام دیگری را که دولت انجام داده می‌تواند، استفادۀ درست از اطلاعات استخباراتی است که کمک می‌کند تا عملیات شبانه که بیشترین آسیب را به افراد ملکی می‌رساند، به شکل مصون تر و مسئولانه تر انجام شود."

بازی ملامتی

حکومت افغانستان و طالبان یکدیگر را به خاطر وارد شدن تلفات به غیرنظامیان مقصر می‌دانند.

مقام‌های امنیتی و دفاعی افغانستان می‌گویند، به حفظ جان غیرنظامیان اولویت می‌دهند.

گروه طالبان نیز می‌گوید، نمی‌خواهد به غیرنظامیان تلفات برسد.

سهیل شاهین، سخنگوی دفتر سیاسی طالبان در قطر

سهیل شاهین، سخنگوی دفتر سیاسی طالبان در قطر به رادیو آزادی گفت: "جلوگیری از تلفات افراد ملکی از اهداف مهم امارت اسلامی افغانستان است. به همین منظور کمیسیون جلوگیری از تلفات ملکی و سمع شکایات مردم را ایجاد کرده."

گاسمن، از طرف‌های درگیر انتظار دارد که اقدامات مناسب را برای جلوگیری از آسیب رسیدن به غیرنظامیان یا حداقل کاهش آن انجام دهند: "در جریان چند سال گذشته، ما همه ساله گواه کشته و زخمی شدن بیش از ۱۰ هزار غیرنظامی بوده ایم. اگر درگیری بازهم همان گونه افزایش یابد، متأسفانه بار دیگر انتظار همان آمار کشته و زخمی می‌رود. نگرانی واقعی اینست که هیچ یک از طرف‌های درگیری برای جلوگیری از آسیب رسیدن به غیرنظامیان و اجرای مکلفیت‌های‌شان مطابق قوانین بین‌المللی کار کافی انجام نداده اند و این چیزی است که باید انجامش دهند."

سازمان ملل: جنگ را متوقف کنید

دفتر هیئت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان یا یوناما در ۱۹ می با پخش گزارشِ طالبان را مسئول کشته و زخمی شدن ۲۰۸ غیرنظامی در ماه اپریل در افغانستان خوانده است.

در گزارش آمده که این آمار در مقایسه با ماه اپریل سال ۲۰۱۹، ۲۵ درصد افزایش را نشان می‌دهد.

در این گزارش همچنین آمده که نیروهای افغان مسئول کشته و زخمی شدن ۱۷۲غیرنظامی در ماه گذشتۀ میلادی بوده اند که در مقایسه با اپریل سال گذشته میلادی ۳۸ درصد افزایش را نشان می‌دهد. در گزارش بر ضرورت توقف جنگ و مذاکرات بین افغان‌ها تأکید شده است.

کاهش خشونت؟

طالبان پس از امضای موافقتنامۀ آوردن صلح به افغانستان با ایالات متحده در ۲۹ فبروری در قطر، حمله‌های خود بر نیروهای ایالات متحده را، که در سال ۲۰۰۱ رژیم طالبان را سرنگون کرده بود، متوقف ساختند. اما جنگجویان طالبان از حمله بر نیروهای افغان نه تنها دست نکشیدند بلکه آنرا افزایش هم دادند.

نیروهای افغان که به دنبال امضای این موافقت‌نامه در حالت "دفاعی فعال" قرار داشتند، در میانۀ ماه می به حالت تهاجمی در آمدند.

به دنبال حمله‌های مرگبار بر غیرنظامیان در زایشگاهِ غرب کابل و نیز مراسم خاکسپاری در ولسوالی خیوۀ ولایت ننگرهار، محمد اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان در پانزدهم ماه می دستور حمله بر طالبان و به گفتۀ او، دیگر گروه‌های هراس افگن را داد.

در حمله مهاجمان بر شفاخانه دشت برچی چه گذشت؟

طالبان که مسئولیت هر دو حمله را به دوش نگرفتند، گفته بودند که آمادۀ دفاع در برابر هرگونه حمله بر این گروه هستند.

اما در یک اقدام غافلگیر کننده، یک روز پیش از عید فطر، گروه طالبان ناوقت شنبه ۲۳ ماه می به مناسبت عید آتش‌بس سه روزه اعلام کرد، اقدامی که با استقبال گرم دولت افغانستان به همراه شد.

محمد اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان همان شب روز اول عید به نیروهای افغان دستور رعایت آتش بس را داد. او در نخستین روز عید به مقام‌ها امر کرد که به منظور حسن نیت ۲،۰۰۰ زندانی طالبان را رها کنند.

حدود دو هفته از پایان یافتن آتش‌بس سه روزه می‌گذرد، نه طالبان و نه حکومت افغانستان از آغاز حمله‌ و عملیات بر یکدیگر‌شان به گونۀ رسمی سخن گفته اند.

اما در روز‌های اخیر جنگجویان طالبان در چندین ولایت بر نیروهای افغان حمله کرده اند، عملکردی که واکنش ایالات متحده، هم پیمان کلیدی افغانستان را برانگیخته است.

نیروهای امریکایی مستقر در افغانستان به روز جمعه پنجم ماه جون از اجرای دستکم دو حملۀ هوایی برای عقب زدن حمله‌های جنگجویان طالبان بر نظامیان افغان خبر دادند.

سانی لگیت، سخنگوی این نیروها در حساب توییتر خود نوشت که یک حملۀ هوایی را در پنجم ماه جون بر طالبان در کندهار و حملۀ دیگر را در چهارم ماه جون بر طالبان در فراه انجام داده اند.

او در بارۀ وارد شدن تلفات احتمالی به طالبان در این دو حمله چیزی نگفته است.

لگیت افزوده است، تمامی طرف‌ها باید خشونت را کاهش دهند تا پروسۀ صلح پیش برود.

سخنگویان طالبان که اکثراً در حساب‌های توییتر خود تبصره می‌کنند، در بارۀ حمله‌های هوایی نیروهای امریکایی ابراز نظر نکردند.

حالت دفاعی یا تهاجمی؟

طارق آرین، سخنگوی وزارت داخلۀ افغانستان و فواد امان، معاون سخنگوی وزارت دفاع ملی این کشور از تبصره در این مورد با رادیو آزادی خودداری کردند.

توقف خشونت‌ها و برقراری آتش‌بس در افغانستان، خواست حامیان بین‌المللی افغانستان و نهاد‌های مدافع حقوق بشر در این کشور است.

مایک پومپیو، وزیر خارجۀ ایالات متحده در بیست و چهارم ماه می نخستین روز آتش‌بس سه روزه گفت: "من از رهبران حکومت افغانستان و طالبان انتظار دارم که پس از عید خشونت را افزایش ندهند."

آتش بس فراگیر

اتحادیۀ اروپا در ۲۶ ماه می سومین و آخرین روز عید، از تمامی طرف‌ها خواست که بدون تأخیر با آتش‌بس بشری همیشگی و فراگیر توافق کنند.

این اتحادیه در اعلامیۀ با اشاره به اعلام آتش‌بس سه روزه در عید گفت، با این گونه اقدامات برای اعتماد سازی، می‌شود به مسیر صلح پایدار حرکت کرد، نه این که به خشونت‌های "بی‌معنی" دست زده شود. سه روز پس از پخش این اعلامیه، جوزیپ بوریل، رئیس پالیسی خارجی اتحادیۀ اروپا در ۲۹ می نارضایتی خود را در مورد آنچه ادامه خشونت‌ها خواند، ابراز کرد.

جوزیپ بوریل

او افزود: "ما باید متأسف باشیم که خشونت از سوی طالبان ادامه دارد. به کاهش چشمگیر خشونت به شدت نیاز است. اخیراً در جریان سه رو عید آتش بس رعایت شد. اما ۳ روز کافی نیست. افغانستان و مردمش به آتش بس همیشگی نیاز دارند."

در داخل افغانستان، داکتر سیما سمر، وزیر دولت در امور حقوق بشر این کشور در ۲۵ می در حساب توییتر خود نوشت:"طالبان باید با برقراری آتش‌بس همیشگی توافق کنند."

به گفتۀ او، تداوم آتش‌بس تعهد طالبان برای آوردن صلح پایدار را نشان می‌دهد.

یک روز پس از توییت بانو سمر، کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان نیز خواستار تمدید آتش‌بس و زمینه سازی برای آغاز مذاکرات بین افغان‌ها شد.

بر بنیاد توافق ماه فبروری ایالات متحده و طالبان، باید پیش از آغاز مذاکرات بین افغان‌ها در ۱۰ مارچ سال روان میلادی، تا پنج هزار زندانی طالبان و یک هزار زندانی مربوط به حکومت افغانستان آزاد می‌شدند.

اما با گذشت حدود سی و نیم ماه از امضای موافقتنامۀ ایالات متحده و طالبان، تا کنون از زمان و مکان دقیق مذاکرات خبری در دست نیست.

حکومت افغانستان به روز سه شنبه ۲۰ جوزا گفت که تا اکنون سه هزار زندانی طالبان را رها کرده است.

زندانیان گروه طالبان که از سوی حکومت افغانستان رها شده اند.

گروه طالبان هم از رهایی نزدیک ۵۰۰ زندانی مربوط به حکومت خبر داده است.

جاوید فیصل، سخنگوی شورای امنیت ملی افغانستان در هفتم ماه جون در صحبت با رادیو آزادی گفت، گزارش‌ها در مورد این که حکومت یک هزار زندانی دیگر طالبان را به منظور حسن نیت برای زمینه سازی آغاز گفت‌وگو‌های بین افغانان آزاد می‌کند، نادرست است.

گروه طالبان این گفت‌وگو‌ها را به تکمیل شدن روند رهایی تمامی ۵ هزار زندانی طالبان مشروط دانسته است.

با وصف روشن نبودن چشم انداز صلح و آشتی در افغانستان، هنوز شماری از شهروندان مثل جلیلی از بغلان به برقراری آتش‌بس چشم امید دوخته اند:"بیایند در پروسه‌های سیاسی سهم بگیرند. شما می‌بینید که حکومت نو هم به نحوی توافقی تشکیل شد. آن‌ها هم بیایند توافق کنند. دست از برادر کشی و همدیگر کشی بردارند."

موج تازۀ جنگ؛ نگرانی از افزایش تلفات غیرنظامیان در افغانستان